از کتابهای مخصوصِ کودکان کم توان چه میدانید؟
تعداد بازدید : 70
کتابهای ویژه برای کودکان ویژه
الهه توانا-این روزها کسی نمیپرسد «چرا باید برای بچهها کتاب بخوانیم؟». آنهایی که کودکیشان با کتاب همراه بوده، طعم شیرین خیال را چشیدهاند؛ پابهپای قهرمانان کاغذی، کنجکاوی و ماجراجویی کردهاند؛ خوب و بد را بینیاز از پند و نصیحت، از دلِ قصهها، یاد گرفتهاند؛ خلاصه کتابها آنقدر به دنیایشان رنگ و عمق و وسعت بخشیده که سوال «چرا کتاب؟» اساسا به ذهنشان خطور نمیکند. آنهایی هم که از اعجاز کتاب در کودکی بیبهره بودهاند، خواندهها و دیدهها و شنیدهها و تجربههای دیگران، پرسش از ضرورت کتابخوانی در دوران کودکی را برایشان بیمورد کردهاست. اما آیا همه بچهها میتوانند از کتابها به یک اندازه لذت و بهره ببرند؟ کودکِ نابینا چطور میتواند از نقاشیهای بامزه «قصههای من و بابام» کیف کند؟ کودکِ ناشنوا چطوری از «قصههای خوب برای بچههای خوب» لذت ببرد؟ بچههای کم توان جسمی و ذهنی، درست به اندازه کودکان سالم و حتی بیشتر، به کتاب نیاز دارند. اما آیا برای کودکانِ با نیازهای ویژه، کتابهای ویژهای وجود دارد؟ این کتابها باید چه مشخصاتی داشتهباشد؟ کتابهای ویژه را چطوری میشود پیدا کرد؟ اگر کودکی با نیازهای ویژه میشناسید یا دلتان میخواهد با دنیای کاغذی مخصوص این کودکان آشنا شوید، پرونده امروز را ویژه بخوانید.
کودک نابینا
کتاب مناسب چطوری باید باشه؟
قصهگویی برای کودکان نابینا تا حدودی شبیه کودکان بیناست، با این تفاوت که حالات چهره و حرکتهای بدنی قصهگو به کودک انتقال پیدا نمیکند؛ قصههایی که توسط تصاویر روایت میشوند برای این بچهها نامفهوم است و بخش زیادی از آنچه صرفا از طریق گوش آموخته میشود، بهدرستی درک و دریافت نمیشود. درواقع ما در یک جهان دیداری زندگی میکنیم و بیشتر کدهای زبانی با تجربههای دیداری ما پیوند خورده، اما کودکان نابینا زبان و تصویرهای ذهنی خود را از جهان بر پایه حس شنوایی و لامسه میسازند؛ بنابراین کتابهای ویژه برای این کودکان هم باید براساس حس شنوایی و لامسه باشد؛ کتابهای بریل (حروف برجسته)، کتابهای لمسی (تصویرهای برجسته)، کتابهایی که با نوار یا سیدی همراه است و کتابهایی که تصویرهایشان تولید صدا میکند، کتابهای مناسب برای کودکان کمبینا و نابیناست.
بعضی از نمونههای کتابهای ویژه کتاب لمسی
«موهاش فرفریه یعنی چی؟»، «لباسش زبر و کلفته یعنی چطوری؟»، «ابر چه شکلیه؟ ستاره چی؟». کتابهای با تصاویر برجسته با درگیر کردن حس لامسه کودکان نابینا، به آنها برای درک بهتر قصه و دنیای نادیده کمک میکند.
کتاب پارچهای حسی- لمسیِ «تو ماه بلند آسمونی»؛ این کتاب، یکی از ترانههای عامیانه ایران را به تصویر میکشد. کودک ضمن گوش دادن به ترانهای که برایش میخوانید، میتواند تصویرهای برجسته کتاب را لمس کند و با پدیدههای طبیعی مثل ماه، باران، ابر و... آشنا شود. نویسنده: فرزانه امیری، گروه سنی: 0تا2سال، ناشر: موسسه پژوهشی کودکان دنیا.
کتاب بریل
«کی میتونم کتاب قصههام رو خودم بخونم؟»، پاسخ به این سوال برای والدین کودکان بینا دشوار نیست، ولی حالا برای والدین دارای کودک نابینا هم سخت نیست. کتابهای چاپ شده با خط بریل بهراحتیِ کتابهای عادی پیدا نمیشوند، اما نایاب هم نیستند. «من همانم، من همانم»، کتابی است که با نظر کارشناسان و صاحبنظران آموزش و پرورش کودکان استثنایی برای استفاده و مطالعه کودکان نابینا مناسب شناخته شده و با خط بریل به چاپ رسیدهاست. این کتاب داستان زندگی پیرمرد تنهایی است به نام «حاج بابا» که هیچ همدم و مونسی ندارد. تنها صدای آواز یک جیرجیرک است که او را سرگرم میکند. جیرجیرک هر روز روی عصای پیرمرد مینشیند و با او همراه میشود. این کتاب برای حرکت انگشتان دست کودک نابینا روی واژگان، قطع مناسبی دارد.نویسنده: فریبا کلهر، گروه سنی: 7تا 9سال، ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
کودک ناشنوا
کتاب مناسب چطوری باید باشه؟
کودکان ناشنوا در گرفتن اطلاعات به جای گوش از چشمان خود استفاده میکنند. دشواری بیان واژهها و دشواری همراه کردن نمادهای نوشتاری با صداها، کودک ناشنوا را در ارتباطگیری با متن کتاب و درک مطالب آن با مشکل روبهرو میکند. به همین دلیل کودکان ناشنوا به طور معمول از مهارتهای لازم برای خواندن بیبهرهاند. کارشناسان معتقدند حس بینایی در نبود حس شنوایی نمادهای زبانی را به کودک ناشنوا منتقل می کند. بنابراین نشانههای دیداری، نخستین زبانی است که این کودکان میآموزند و در ضمن اساسیترین وسیله ارتباطی آنان بهشمار میرود. زبان اشاره یک زبان دیداری و حرکتی با ساختار دستوری و ریتم ویژه خود و متفاوت از زبان گفتاری است. زبان اشاره برای انتقال یک معنای دقیق به حرکتهای بدنی، حالتهای بیانی چهرهای و ایجاد علامت نیاز دارد. کتابهای به زبان اشاره و کتابهای تصویری، از جمله کتابهای مناسب برای کودکان ناشنواست؛ ضمن اینکه کتابهای با محوریت «معلولیت»، برای همه کودکان با نیازهای ویژه بسیار مفید است.
بعضی از نمونههای کتابهای ویژه کتاب به زبان اشاره
«دویدم و دویدم» از قصههای عامیانه و متلهای قدیمی ایران است که به دلیل تکرار کلمات مشابه و آهنگی که در جملات آن وجود دارد، برای کودکان جذاب است. این کتاب در کنار تصاویر ساده با استفاده از نمایش کلمات به زبان اشاره، برای کودکان ناشنوا مناسب سازی شدهاست. شخصیت اصلی داستان، گل بهار، درکنار هر تصویر که بخشی از داستان را روایت میکند، کلمات را یک به یک با زبان اشاره نمایش میدهد. این داستان به دلیل تعداد کلمات محدود و استفاده از افعال ساده و پرکاربرد، بسیار روان است و در حوزه درک مفاهیم کودک ناشنوا حرکت میکند و کلمات تازهای هم به گنجینه کلمات او میافزاید. نویسنده: ثمینه باغچه بان، گروه سنی: 3 تا 9 سال، ناشر: شیرازه.
کتاب با محوریت ناشنوایی
کتاب «من ناشنوا هستم»، ما را با یک دنیای کاملا ساکت آشنا میکند و به ما میگوید: «ناشنوا بودن به این معنی نیست که نمیتوانم خیلی از کارهایی که بچههای همسن من انجام میدهند، انجام بدهم یا نمیتوانم سرگرمی داشته باشم». این کتاب ما را با دنیای آدمهایی آشنا میکند که سکوت سنگینی بر دنیای آن ها حکمفرماست. سکوتی که البته با کمک سمعک، شکسته میشود. نویسنده: جنیفر مور مالینوس، مترجم: الهام اسدی، گروه سنی: کودکان دبستانی، انتشارات: تیمور زاده.
کودک دارای معلولیت حرکتی
کتاب مناسب چطوری باید باشه؟
کتابخوانی برای کودکانی که معلولیت حرکتی دارند، محدودیتها و مشکلاتِ کودکان نابینا و ناشنوا را ندارد. اما به این معنا نیست که کودکان دارای نقص حرکتی، به کتابهای ویژه نیاز ندارند. این کودکان هم مثل بقیه بچههای با نیازهای ویژه، از احساس نقص و کمبود رنج میبرند؛ احساسی که از مقایسه خود با دیگرانِ سالم از طرفی و واکنشها و رفتارهای نامناسب آنها از طرف دیگر، ناشی میشود. کودکان معلول قبل از هرچیز نیاز دارند خودشان را همانطور که هستند بپذیرند، این پذیرش به آنها اعتمادبهنفس کافی میدهد تا بتوانند با همسنوسالهایشان ارتباط برقرار کنند. کتابهایی با محوریت معلولیت جسمانی، علاوه بر کمک به کودکان معلول، برای کودکان سالم هم مفید است چرا که پذیرش تفاوتها را به آنها آموزش میدهد.
بعضی از نمونههای کتابهای ویژه
کتابهایی با محوریت معلولیت
کتاب «دو پرنده، دوبال» از معدود کتابهایی است که قهرمانش یک «معلول» است؛ «تک بال زمانی که از تخم بیرون آمد خبر نداشت که با پرندههای دیگر فرق میکند. او فقط با یک بال به دنیا آمدهبود و با وجود آن که برادرانش به او میخندیدند و او را اذیت میکردند و حتی به او خوراکی نمیدادند، اما نمیخواست باور کند که مانند آنها نیست و نمیتواند پرواز کند. او تلاش کرد برای خودش یک بال بسازد، اما نتوانست. برای همین بهتر دید بهجای پرواز راه برود. پس او راه رفت، راه رفت، راه رفت تا از جنگل بیرون آمد و به شهر رسید. بهدنبال جایی برای خوابیدن بود که با منقار زرد که در یک جعبه مقوایی نازک زندگی میکرد، روبهرو شد. عجیب بود! او هم یک بال داشت و همین سبب خنده فراوان هر دو آنها شد». «دو پرنده، دو بال» داستانی امیدبخش است با پایانی شاد و کودکانی که دارای معلولیت جسمی هستند میتوانند با آن همانندسازی کنند.نویسنده: میشل براد، مترجم: فروزنده صالحی، گروه سنی: 4تا 9سال، انتشارات: نگارینه.
کتاب «من معلولم»، دوازدهمین شماره از مجموعه کتابهای «احساسهای تو» است که مهمترین احساسات، هیجانها و رفتارهای دوره کودکی را به شکل تصویری و با استفاده از بیانی روان و جذاب بررسی میکند. این کتابها بر اساس نظرات و دیدگاههای روانشناسان و متخصصان تعلیم و تربیت، تدوین و تصویرسازی شده است. در «من معلولم»، از تواناییهای بالقوه معلولان حرف زده میشود؛ برای نمونه دختر بچهای که روی صندلی چرخدار حرکت میکند اما عضو گروه موسیقی و تیم ورزشی است یا دختر دیگری که نابینا اما نابغه ریاضی و علوم است. نویسنده نشان میدهد که موفقیت با معلولیت هم امکان پذیر است.نویسنده: جن گرین، مترجم: قاسم کریمی، گروه سنی: 6تا 10سال، ناشر: قدیانی.
تکلیف دیگر ناتوانیها چیست؟
نابینایی، ناشنوایی و معلولیت جسمی- حرکتی بیش از دیگر معلولیتها شناخته شدهاست؛ بهتبع آن کتاب و سایر محصولات فرهنگی تولیدشده برای مبتلایان به این معلولیت ها هم، بیشتر و متنوعتر است. اما میدانیم که طیف معلولیتها بسیار گسترده است، بههمین دلیل تعدادی از کتابهای مناسب برای دیگر نیازهای ویژه را معرفی میکنیم.
لکنت زبان
کتاب «روزنامهفروش»، درباره پسری یازده ساله است که با وجود دایره واژگان گسترده و توانایی نویسندگی، به دلیل لکنت زبانش در تعاملات روزمره مشکل دارد؛ «ویکتور» در جریان روزنامهفروشی با افراد جدیدی در زندگیاش آشنا میشود و تجربیات خوشایند و ناخوشایند، زندگیاش را دگرگون میکند. این کتاب که سرگذشت واقعی نویسنده است، به کودکان دچار لکنت زبان، یادآوری میکند که ناتوانیها نمیتواند عاملی برای تنها ماندن، منزوی شدن و گریز از برقراری ارتباط با دیگران شود و میتوان نقاطی را که به نظر ضعف میآید به قدرت تبدیل کرد و بر کم توانی خود چیره شد. این کتاب جایزههای متعددی ازجمله جایزه «بنیاد لکنت زبان آمریکا» را برده.نویسنده: وینس واتر، مترجم: پروین علیپور، گروه سنی:10سال به بالا، ناشر: چشمه.
خوانش پریشی (نوعی اختلال که با اِشکال در شناخت کلمات و دشواری خواندن و نوشتن شناخته میشود)
کتاب «ماهی روی درخت»، درباره دختر نوجوانی است که از «خوانش پریشی» رنج میبرد؛ «آلی» قادر به خواندن نیست و بههمین دلیل در مدرسه خنگ و تنبل تلقی میشود. اما ورود یک معلم جدید به مدرسه، زندگی آلی را دگرگون میکند. این معلم جدید، متوجه میشود که آلی اتفاقا بسیار باهوش و خلاق است و به او امید میدهد که با آموزش صحیح، مشکلش را حل خواهد کرد.نویسنده: لیندا مولِلی هانت، مترجم: مرضیه ورشوساز، گروه سنی: 10تا12سال و 13سال به بالا، ناشر: پرتقال.
سندرم تریچر کالینز(سندرمی که با بدشکلیهای جمجمه و صورت شناخته میشود)
کتاب «شگفتی» درباره سندرمی است که چهره فرد مبتلا را غیرعادی و ناهنجار جلوه میدهد؛ سندرم «تریچر کالینز»، سندرمی نادر است اما مطالعه این کتاب میتواند به نوجوانانی که چهرهشان به هر دلیل حالتی عادی و طبیعی ندارد، کمک کند. قهرمان این داستان، «آگوست» پسری ده ساله است که بهخاطر چهرهاش هیچوقت از خانه بیرون نرفته و در خانه درس خوانده است.نویسنده: آر. جی پالاسیو، مترجم: پروین علیپور، گروه سنی: 13سال به بالا، ناشر: افق.