چقدر به تعارف تکه پاره کردن معتقدید؟ اهل تعارفات خشک و خالی هستید؟ حتی اگر تعارف در رفتار و کردار شما چندان نمودی ندارد اما جزئی از فرهنگ ما بوده و همچنان هست. می گویید نه؟ پس وقتی می گوییم طرف تعارف شاه عبدالعظیمی می کند یعنی چه؟ ضرب المثل ها درباره این خرده فرهنگ، گویای قدمت آن است.
تعارف اومد نیومد داره
حتما پیش آمده است که تعارفی کرده اید و طرف مقابل را به شام یا ناهاری و ... دعوت کرده اید و بر خلاف انتظار شما او هم پذیرفته است. در این شرایط حتما جمله «تعارف اومد نیومد داره» را در ذهنتان گذرانده اید و مهمانتان هم آن را برای احساس راحتی با شما، با لحنی از روی خجالت بر زبان آورده است. این مَثَل را در موردی می زنند که دعوت کننده به دروغ و ریا چیزی را به اصرار هدیه یا دعوتی را پیشنهاد می کند به گمان آن که دعوت شونده از قبول آن سر باز خواهد زد ولی در عمل خلاف این عمل پیش می آید. (لغتنامه دهخدا، به نقل از امثال و حکم)
تعارف شاه عبدالعظیمی
«یک شب که هزار شب نمی شه!». «امشب رو بد بگذرونین» و... این مکالمات معمولا زمانی به کار می رود که مطمئن هستیم دعوتمان رد خواهد شد! خودمانیم معلوم نیست چرا این جوری هستیم! درباره تعارف شاه عبدالعظیمی و تاریخچه اش آمده است که اهالی شاه عبدالعظیم (منطقه ای در جنوب تهران که مرقد یکی از اصحاب ائمه طاهرین (ع) در آن واقع است)، وقتی اطمینان حاصل می کردند فلان رفیقشان که به قصد زیارت آمده ناگزیر به بازگشت است، در چنین موقعی، اصرار و سماجت می ورزیدند برای نگهداری و پذیرایی از او. از این روست که به هر تعارفی که اصل و اساسی ندارد نام تعارف شاه عبدالعظیمی داده اند. همچنین این تعارف در اصفهان به «تعارف درِ شهری» مصطلح است. یعنی در موقعی که به دروازه شهر رسیدند و قصد خروج دارند آن گاه به مسافر تعارف و او را دعوت می کنند. (فرهنگ عوام، امیرقلی امینی) البته ما درباره صحت ریشه این ضرب المثل ها و این که چه قدر در تمام ایام مصداق داشته است، قصد قضاوت نداریم و فقط آنچه را قول قوی تر است ، منتقل می کنیم.
تعارف کم کن و بر مبلغ افزا
کمی غم انگیز است؛ اما حتما بعضی افراد چنین تجربه ای داشته اند که کاری را انجام داده و موقع گرفتن دستمزد، مبلغ ناچیزی دریافت کرده اند و به اصطلاح، طرف مقابل «انداخته است توی تعارف» و شروع به چرب زبانی می کند. آن بنده خدا هم که با طرف مقابل رودربایستی دارد، رویش نمی شود چیزی بگوید. این مثل این جور وقت ها به کار می آید: «تعارف کم کن و بر مبلغ افزا» و مشابه آن مثل های دیگری نیز هست. مانند « از بارک ا... قبای کسی رنگین نشود» و «نشود بز به پچ پچی فربه».
تعارف آب حمامی، خرجی ندارد
گویا مصداقش همان تعارف شاه عبدالعظیمی است. چرا که دهخدا در تعریف این مثل می گوید: «تعارف شاه عبدالعظیمی: دعوت کردن کسی را به چیزی بی ارزش، چون آب خزینه حمام را به تازه وارد اهدا کردن».
*برای نوشتن این مطلب از مقاله های زیر کمک گرفتیم:
تعارف و فرهنگ آن نزد ایرانیان، محمد دانشگر
تعارف در فرهنگ مردم ایران، شایلی علیرضایی