از سجل تا شناسنامه کارت ملی و دیگران
بهبهانه اعلام آخرین مهلت تعویض شناسنامه جلد قرمز از تاریخچه اسناد هویتی در ایران گفتیم همچنین با کاربردهای متفاوتشان در گذشته و مشکلاتشان خاطرهبازی کردیم
اسناد هویتی سندهای رسمی هستند که برای شناسایی افراد و احراز هویت آنها بهکار میروند. از مهمترین اسناد هویتی در ایران می توان به شناسنامه، کارت ملی، گواهینامه، گذرنامه و کارت پایان خدمت اشاره کرد. بهتازگی، رئیس سازمان ثبت احوال کشور در پاسخ به این پرسش که بساط شناسنامه جلد قرمزها چهزمانی برچیده میشود، اظهار کرد: «طی ۱۴ سالی که از تعویض شناسنامهها میگذرد، انتظار میرفت که این شناسنامهها تعویض میشد اما در همین دو سال برنامهریزی کردیم تا سریعتر بتوانیم این شناسنامههای معروف به جلد قرمز را به شناسنامههای جدید تبدیل کنیم چراکه این شناسنامهها که کاملاً مکانیزه هستند.» او افزود: «یکی از برنامههایی که امسال طراحی کردهایم این است که تا پایان سال آینده وجود این شناسنامههای جلد قرمز را به حداقل برسانیم چراکه این شناسنامهها محل اشکال هستند و میتوانند از آن سوء استفاد کنند و امکان جعل آن وجود دارد.» کارگر درباره میزان شناسنامههای جلد قرمز در کشور گفت: «در کشور حدود ۳۴ میلیون شناسنامه جلد قرمز وجود دارد.» به همین بهانه و در پرونده امروز زندگیسلام به تاریخچه اسناد هویتی رسمی در کشور پرداختیم و با کاربردهایشان در گذشته خاطرهبازی کردیم. همچنین از روند تعویض شناسنامه و ... گفتیم.
از سجل تا شناسنامههای پاسپورتی
تا 106سال پیش خبری از شناسنامه در ایران نبود. از دی ماه سال 1297 تا امروز سجلها و شناسنامهها تغییرات زیادی داشتهاند. در سجلها که بعضی مردم به اشتباه آن را سهجلد هم میگفتند چهار وضعیت یعنی تولد، مرگ، ازدواج و طلاق ثبت میشد. «فاطمه ایرانی» اولین فردی بود که در سوم دی ماه 1297 شناسنامه خود را با شماره یک تحویل گرفت و بعد از آن برای مردم تهران و دیگر شهرهای کشور شناسنامه صادر شد. شناسنامههای قرمز را هم که تقریبا همه میشناسیم و با آنها از ثبت نام مدرسه و دانشگاه تا آزمونهای مختلف و ازدواج و ... خاطره داریم. این شناسنامهها که برای افراد 15سال شامل مشخصات، ازدواج، فرزند، طلاق، فوت، توضیحات، انتخابات و یک برگه منگنه شده با عنوان کارت مخصوص ضرب مهرهای ضروری بود؛ اما با تصمیم سازمان ثبتاحوال از اواسط سال 89 شناسنامههای قرمز برای متولدین آن سال به بعد جای خودش را به شناسنامههای سبز داد که ظاهری شبیه گذرنامه دارند، همه چیز در آن رایانهای ثبت میشود و خبری از دستخطهای مختلف در آن نیست. البته به این شناسنامهها بعد از 15سالگی یک صفحه جدید (ازدواج) اضافهمیشود و بعد از عکسدارشدن شناسنامههای سبز جای خودش را به شناسنامههای قهوهای میدهد. این شناسنامهها از نظر اطلاعات فرق چندانی با شناسمههای جلد قرمز ندارند اما ثبت اطلاعات به صورت ماشینی، وجود لمینت روی برگهها و هولوگرام در صفحه اول، ضریب ایمنی و امنیتی آنها را بالاتر بردهاست.
16سالگی کارت ملی
پای کارت ملی 16سال پیش به جمع مدارک هویتی ایرانیها باز شد. کارت ملیها در ابتدا به صورت یک کارت مقوایی بودند و بعد به همان کارت ملیهایی تبدیل شدند که در آن مشخصاتی مانند نام و نامخانوادگی، شماره شناسنامه، شماره ملی، نام پدر ثبت شده بود و در کنار همان عکسهای چهره بودند که هیچوقت نفهمیدیم چطور اینقدر در آن بد افتادهایم. پشت این کارتها کدپستی هر فرد بنا به محل زندگیاش ثبت و پرس شده بوده. این کارت ملیها ویژگی عجیب و غریبی نداشتند و صرفا اطلاعات درجشده در آن کارمان را راه میانداخت. البته این کارت ملیها هم ماندگار نبودند و از سال 93 که صدور کارت ملی هوشمند آغاز شدهاست آنها هم دارند جای خود را به کارتهای هوشمند میدهند که جنس محکمتر و ابعاد کوچکتری دارند و به واسطه داشتن یه تراشه کوچک در آنها میشود به اطلاعات بیشتر و جامعتری از فرد دست پیداکرد. البته پروسه تعویض کارت ملی به کارت هوشمند مانند شناسنامههای قرمز به شناسنامه سبز و قهوهای زمانبر است و به احتمال زیاد شما هم با آن برگه باریک که شامل کد رهگیری تعویض کارت ملی است و تا مدتها کارتان را به جای کارت ملی راهمیانداخت، آشنایی دارید.
گواهینامه| از درشکه تا ویژه
25 آبان 1299 اولین گواهینامه رانندگی در ایران صادر شد. جالب آن که این گواهینامه برای درشکهچیها بود. آن زمان به گواهینامه، تصدیقنامه میگفتند و برای نخستین بار شخصی به نام خاچاتور ماتروسیان تبریزینژاد 24 ساله موفق شد پس از گذراندن دورههای مهارت درشکهچی، تصدیقنامه خود را دریافت کند. اولین شخصی که در ایران موفق شد گواهینامه رانندگی اتومبیل بگیرد سیفا... خان بود که یک سال برای آموزش و کسب مهارت رانندگی وقت گذاشت تا در سال 1308 شمسی تصدیقنامه خود را گرفت. نخستین راننده زن در ایران هم شخصی به نام هِلِن شَهبَنده بود که در سال ۱۳۱۹ موفق به گرفتن گواهینامه شد. آییننامه راهنمایی و رانندگی در سال 1318 از تصویب دادگستری گذشت و شهربانی برای نخستین بار در این سال اقدام به تهیه گواهینامههای رانندگی به صورت دفترچه هفت صفحهای کرد. در سال 1340 گواهینامههای دفترچهای به یک برگ تبدیل شد که مدت اعتبار آن 4 سال بود و در سال 1355 به ده سال افزایش یافت. اکنون علاوه بر گواهینامه موتورسیکت، سه نوع گواهینامه برای خودرو و یک گواهینامه ویژه هم وجود دارد.
گذرنامه| تذکرههایی با کیت الکترونیکی
در پی تحولات اداری و سیاسی دوره ناصری مبتنی بر اصلاحات همهجانبه از جانب امیرکبیر، قانون رسمی صدور تذکره عبور و مرور به دستور امیرکبیر در تاریخ ۱۲۶۷ به منظور انتظام و امنیت در مرزها و امور دیپلماتیک صادر شد. گذرنامه در آن زمان با عنوان «تذکره مرور» (مجوز رفت و آمد) وجود داشت اما در سال ۱۲۶۰ کتابچهای با نام «دستورالعمل تذکره مرور» توسط وزارت امور خارجه تهیه و با توشیح ناصرالدینشاه به تمامی ولایات سرحدی (مرزی) فرستاده شد تا صدور گذرنامه در کل کشور به شکل واحد و با محوریت دارالخلافه تهران باشد. تذکره مرور توسط مباشرینی که وزارت خارجه منصوب میکرد و توسط حاکمان شهرهای مرزی حمایت میشدند با مدت اعتبار یک سال صادر میشد. با روی کار آمدن حکومت پهلوی، تحولات عمدهای در شکل ظاهری و محتوای تذکرهها حاصل شد. یکی از این تغییرات جایگزینی نام گذرنامه بهجای نام تذکره پس از تاسیس فرهنگستان زبان فارسی در حدود سالهای ۱۳۱۵-۱۳۱۴ بود. ایران در سال ۱۳۸۶ اقدام به خرید و واردات کیت بیومتریکسازی گذرنامه بیومتریک برای گذرنامههای دیپلماتیک و در سال ۱۳۹۴ برای گذرنامههای عادی کرد. اکنون گذرنامه ایرانی دارای ۳۲ صفحه است و مدت اعتبار گذرنامه جدید برای افراد بالای 15 سال سن، از تاریخ صدور10 سال و قابل تمدید به مدت پنج سال دیگر است.
کارت پایانخدمت| سربازگیری زوری تا معافیت پزشکی
بر پایه قانون اساسی همه پسران ایرانی که به ۱۸ سالگی برسند باید مدت زمان دوره ضرورت را بگذرانند مگر این که به دلایل مختلفی که در قانون و آییننامههای مربوطه آمده از این خدمت معاف شوند. در پایان دوره سربازی به فرد کارت پایان خدمت داده شده و اگر از نظر پزشکی یا موارد دیگر مشمول معافیت شود، کارت معافیت داده خواهد شد. بُنیچه که آن را اشتقاقی از واژه «بُن» به معنی جفت میدانند نظامی برای دریافت مالیات و سربازگیری بوده که از عصر ایلخانیان تا اواخر دوره قاجار در ساختار حکومتی و مالی ایران رواج داشته است. در حوزه سربازگیری هر روستا متعهد میشده تا شمار مشخصی از جوانان را برای خدمت سربازی به حکومت تحویل دهد. امیرکبیر بنیچهبندی را سر و شکل منظمتری داد تا بتواند قشونی منظم تشکیل دهد. مدت سربازی طبق این قانون ۱۰ سال تعیین شده بود و سربازان متوفی، پیر، معیوب و از کارافتاده در این مدت از فهرست حذف و مرخص میشدند و به جای آنها سربازان جدید گرفته میشد. در ۱۳۰۴ قانونی با عنوان «قانون خدمت نظام اجباری» در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و «قانون سربازگیری» مبتنی بر بنیچه را نسخ کرد. در سال ۱۳۶۳ قانون سربازی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.
مراحل تعویض شناسنامه و هزینههایش
اولین کار این است که برای تعویض شناسنامه باید صاحب شناسنامه به دفاتر پیشخوان خدمات دولت و بخش عمومی مراجعه کرده و درخواست تعویض را با تکمیل مدارک مورد نیاز ارائه کند. اما حالا این سوال پیش میآید که برای عوض کردن شناسنامه چه مدارکی لازم است؟ در ادامه مدارکی که برای تعویض شناسنامه نیاز دارید را نام بردیم.
مدارک مورد نیاز
مدارک مورد نیاز برای تعویض شناسنامه عبارت است از اصل شناسنامه در اختیار متقاضی به همراه دو قطعه عکس جدید با زمینه سفید. به همراه داشتن شماره ملی پدر، مادر، همسر و فرزندان برای تکمیل فرمهای مربوطه هم الزامی است.
تعرفه خدمات صدور و تعویض شناسنامه
هزینه صدور شناسنامه نوزاد امسال ۴۰ هزار تومان است؛ بهشرطی که برای دریافت شناسنامه در مهلت قانونی اقدام شود. منظور سازمان ثبتاحوال از مهلت قانونی برای دریافت شناسنامه نوزاد، ۱۵ روز است و بعد از این فرصت اگر تا ظرف سه ماه والدین نوزاد برای گرفتن شناسنامه اقدام کنند، باید ۴۵ هزارتومان بپردازند. هزینه صدور شناسنامه جدید امسال ۵۰ هزار تومان است و وقتی نرختعرفههای سازمان ثبتاحوال را نگاه میکنیم، این هزینه درمقایسه با پارسال تفاوتی ندارد. حالا اگر شناسنامه جدید دوباره گم شود، برای صدور شناسنامه جدید ۱۰۰ هزار تومان از شما میگیرند و اگر برای سومین بار برای صدور شناسنامه جدید دستبهکار شوید، ایندفعه هزینه پرداختی به ۱۵۰ هزارتومان میرسد. از مرحله سوم بهبعد هزینه صدور شناسنامه به ۳۵۰ هزارتومان میرسد.
لطفاً یک فیلم بروسلی، یک فیلم آمیتاپاچان
شناسنامه، کارت ملی و دیگر مدارک هویتی حال و هوای بامزهای داشتند و اینروزها آنها را با خاطرات جالب بهیاد میآوریم.
در هر صفحه شناسنامه خیلی از ما با چند مدل دستخط، چند نوع خودکار یا رواننویس و گاهی حتی چند رنگ مشاهده میشود؛ شانس میآوردیم یک کارمند خوشخط و باحوصله به تورمان میخورد و گرنه باید یک عمر با یک دستخط عجیب سر میکردیم. اما این تمام ماجرا نبود. وای بهروزی که چیزی در شناسنامه اشتباه درج میشد. اصلاحش یک شغل تمام وقت محسوب میشد با کلی پیگیری و دوندگی. در این مطلب با این اسناد هویتی خاطرهبازی خواهیم داشت.
مخزن فیش و فاکتور
شناسنامههایی که گاهی گوشه و کنار حتی رنگ و روی غذا پیدا میشد. شناسنامههای قدیمی خوب تا میشدند. راحت در جیب میگذاشتیم. بیشتر وقتها هم بین صفحات شناسنامه کلی فیش، فاکتور، کارت و چیزهای دیگر بود. بعضیها از یک کاور یا جلد برای شناسنامه استفاده میکردند که صفحات پلاستیکیاش گاهی با خود شناسنامه یکی میشد. طوری که اگر شناسنامه را از کاور خارج میکردیم تصویر صفحه اول روی کاور باقی میماند.
شماره شناسنامههای باحال
برخلاف کدملی، شمارهشناسنامه منحصر بهفرد نبود و ما هم در عالم بچگی از این موضوع بیخبر. برای همین در مدرسه به رفقایمان پز میدادیم که پدربزرگم چون شماره شناسنامهاش 10 شده پس یا از همه غیر از 9 نفر بزرگتر است یا مهمتر. حتی بعید نبود یک نفر در عالم بچگی تصور کند شماره 10 چون به بازیکنانی مثل مارادونا و پله تعلق دارد پس برای آدمهای مهم است. اما بعد از واکنش همکلاسیها میفهمیدیم اینچیزها پز دادن ندارد و ممکن است بعضیها شماره شناسنامه یکسانی داشته باشند.
عکسهای بدقیافه
یکی از چالشهای جدی که با شناسنامه و کارت ملی داشتیم عکس روی هر دو بود. کارت ملیهای قدیم که چیزی بیشتر از یک کارت رنگ و رو رفته نبودند. شناسنامهها را هم در نوجوانی عکسدار میکردیم و برای همین بعد از عکس خودمان بیزار بودیم. اصلاً یکی از تفریحات ثابت خیلی از دورهمیها این است که عکس کارت ملی یا شناسنامه صاحبخانه را سوژه کنند. حالا اگر آن فرد عمل زیبایی هم کرده باشد که تفاوت محسوستر و البته بامزهتر میشود.
بیزحمت اژدها وارد میشود
اما کارت ملی و شناسنامههای قدیمی، با آن ظاهر رنگورو رفتهشان کاربردهایی هم داشتند؛ از اجاره فیلم میکرو، آتاری، سگا تا کرایه فیلم ویاچ اس با هنرنمایی محبوب دلها بروسلی، جکی چان و... یک کار پرریسکی که بعضی از بچهها میکردند این بود که بهجای شناسنامهخودشان، با قواله ازدواج یا مدارک والدین فیلم یا آتاری کرایه میکردند. اما هر چهبود در این زمینه کارراهانداز بود.
کارتهای شناسایی در کشورهای مختلف
امروزه در جهان، استفاده از کارت شناسایی ملی به عنوان سریعترین و کاربردیترین راه برای شناسایی افراد و اخذ سوابق شخصی شهروندان شناخته میشود. دولتها در طراحی و ساخت کارتشناسایی ملی از چندین ترفند و فناوری فوق امنیتی بهره میگیرند تا امکان جعل آن را تقریبا غیرممکن کنند. چیزی به نام شناسنامه هم در کشورهای خارجی نداریم و همه چیز به جز گذرنامه(پاسپورت) در همین کارتهای ملی تجمع شده است.
آشنایی با ویژگیهای کارتملی چند کشور
در آمریکا، کارتشناسایی اصلی به اختصار «SSN» نامیده میشود که شامل ۹ رقم است و برای شناسایی افراد و ارتباط با سیستمهای مختلف مرتبط با امور مالی، مالیاتی، اجتماعی و سلامت استفاده میشود. در بیشتر کشورهای اروپایی افراد از 15 یا 16 سالگی باید کارت شناسایی داشته باشند و علاوه بر سند هویتی شامل مجوز ورود به مناطق خاص، امضای افراد برای مدارک خاص و ... هم میشود. همچنین با استفاده از آن، وضعیت بیماریها و سوابق بیماری و همچنین موارد مربوط به شغل یا بازنشستگی فرد مشخص میشد. کارت شناسایی ملی در کشورهای عربی مانند قطر شامل اطلاعاتی مانند نامونامخانوادگی، تاریخ تولد، جنسیت، ملیت، شماره پاسپورت یا شماره هویت، محل تولد، عکس فرد، وضعیت تاهل و آدرس اقامت فرد است. همچنین، این کارت شامل عکس فرد و اطلاعات دیگری مانند شماره کارت ملی میباشد. کارتهای شناسایی در هند، شمارهای ۱۲ رقمی دارند که مشخصات شخصی فرد روی آن نوشته شده و با استفاده از شمارهاش میتوان سوء سابقه فرد را متوجه شد. جالب است بدانید در کشورهای مثل استرلیا، آندورا و ... چیزی به نام کارت شناسایی ملی وجود نداشته و ندارد. در این کشورها از گواهینامه رانندگی و گذرنامه برای شناسایی افراد استفاده میشود.