پیامدهای کیست کلیه و اتساع راه های ادراری

کیست های کلیه یا حتی تومورهای آن ممکن است در بعضی از افراد بدون علامت باشد و تنها با وجود خون در ادرار مشخص شود. کیست (Cyst) که تلفظ انگلیسی آن سیست (Cyst) است، به معنای یک حفره با محتوی مایع است. مایع داخل کیست ها در اغلب موارد شبیه مایع سرمی بدن و کاملا بی خطر است ولی در موارد نادری می تواند چرک، خون، انگل و سلول سرطانی باشد. 

دکترعلی اصغر یارمحمدی، جراح و متخصص بیماری های کلیه و مجاری ادرار در این باره می گوید: این موارد گاه می تواند کاملا خطرناک باشد. سطح داخلی کیست معمولا از سلول اپی تلیوم پوشیده شده است. در مواردی که محتویات کیست شباهت به مایع سرمی بدن دارد، به درمانی نیاز نیست و با کنترل دوره ای آن به روش های تصویربرداری (معمولا سونوگرافی) تغییرات حجمی و تغییرات احتمالی مایع داخل آن را باید زیرنظر داشت. کیست های کلیه در تمامی عمر دیده می شود و جالب است که اعضای دیگر بدن هم می تواند کیستیک باشد. در ادامه، به کیست های کلیوی و آن دسته از بیماری های راه های ادراری که همراه اتساع راه های خروجی ادرار است اشاره می کنیم و اگرچه ماهیت اصلی بیماری می تواند خوش خیم باشد ولی روند اتساع می تواند به تخریب عملکرد قشر کلیه ها منجر شود که در صورت ادامه تخریب به نارسایی کلیه ها منجر می شود و پایان آن، انجام دیالیز و سپس پیوند کلیه است.

کیست کلیه

الف – کلیه مولتی سیستیک (Multycyctic Kidney):

بیماری مادرزادی است. معمولا یک کلیه مبتلاست. در ساختمان طبیعی قشر کلیه تعداد بی شماری کیست وجود دارد و عملا کلیه غیرفعال است و اغلب علامت خاصی جز لمس یک توده در پهلو وجود ندارد. گاهی تشخیص در بررسی های روتین اطفال تصادفی است و درمان آن برداشتن این کلیه است و طفل عملا یک کلیه دارد.

ب – کیست های پیچیده ( Complex cyst):

کیست های کمپلکس بسته به رده بندی آن می تواند تغییرات زیر را داشته باشد:

نامنظمی جداره کیست، جابه جایی جداره کیست، وجود سپتا (شبیه پرده) در داخل آن، ساختمان های نسج نرم داخل کیست و مشاهده خون در آن.

کیست های پیچیده از 40 تا 100درصد احتمال سرطانی شدن دارد. درمان کیست های کمپلکس، برداشتن آن و گاهی قسمتی یا تمام کلیه است.

پ – کلیه های پلی کیستیک اطفال یا ARPKD:

در این بیماری که نوع نقص ژنتیکی مغلوب و ارثی است، در اطفال دیده می شود و هر دو کلیه از دوران جنینی پرکیست است. این بیماری در نوزادان در 30 تا 40درصد موارد همراه اختلال ساختاری ریه ها (هیپوپلازی ریه ها) بوده که کشنده است و معمولا نیمی از این اطفال در پنج سال اول عمر می میرند. همواره کلیه پلی کیستیک اطفال با نارسایی کلیه ها توأم می شود که عاقبت آن دیالیز و پیوند کلیه است. نارسایی کبد، قلب و فشارخون در اغلب موارد دیده می شود.

ت – کلیه پلی کیستیک بالغان:

این بیماری که یک بیماری ارثی با نقص ژنتیکی غالب است، به شکل کیست های متعدد و فراوان هر دو کلیه را اشغال می کند. معمولا از دهه سوم و چهارم زندگی، علایم ابتلایی پدیدار می شود و معمولا در دهه چهارم و پنجم زندگی، به نارسایی کلیه ها منجر می شود. خیلی به ندرت ممکن است بدون علامت باشد. در این بیماری اعضای دیگر هم کیست دارند مثل کبد، لوزالمعده، تخمدان ها، ریه ها، تیروئید، طحال و ... . این بیماری شایع ترین اختلال ژنتیکی کلیه هاست. از علایم بالینی این بیماری می توان لمس توده در ناحیه پهلوها یا شکم، فشارخون، خون در ادرار، درد و علایم نارسایی کلیه را نام برد. غالبا این بیماری به دیالیز و پیوند کلیه منجر می شود و گاهی لازم است قبل از انجام پیوند، کلیه ها برداشته شود.

کیست هیداتید که در عُرف  به آن کیست هیداتیک گویند:

این کیست یک نوع بیماری انگلی است (اکینوکوکوس ECHINOCCOSIS). تخم انگل از راه مدفوع آلوده حیوان (معمولا سگ) از طریق سبزی های خام آلوده وارد روده شده و در روده انسان به لارو تبدیل می شود  و از راه روده جذب خون می شود و به اعضای بدن می رسد. شایع ترین محل ابتلا، کبد است. هر عضوی می تواند مبتلا شود. در 3درصد موارد لارو انگل به کلیه می رسد و کیست هیداتیک را تولید می کند. معمولا وقتی کیست بزرگ می شود، شکل توده همراه درد شناسایی می شود و اگر به راه های دفعی ادراری ارتباط پیدا کند، به شکل عفونت، درد و قولنج خودنمایی می کند. درمان آن هم دارویی است و هم جراحی. ولی درمان قطعی، جراحی است.

توصیه مهم:

یکی از بهترین و موثرترین راه های پیشگیری از ابتلا به کیست هیداتیک، شستن دقیق و چند باره سبزی های خام است و بعضی از میوه ها که امکان آلودگی با مدفوع حیوان مبتلا را دارد. 

 اتساع راه های دفعی ادراری (آب آوردن راه های ادراری)

مهم ترین قسمت حیاتی کلیه ها، قشر کلیه هاست که با دفع آب و مواد زائد و سمی بدن سلامت داخلی را تأمین می کند و قسمت دیگر بعد از قشر کلیه ها راه های دفعی ادرار است که آب و مواد زائد را از قشر کلیه ها تحویل می گیرد و براساس یک فرایند فیزیولوژیک به مثانه (محل انباشت ادرار) منتقل می کند. در قسمت راه های ادراری، یک فشار طبیعی وجود دارد که متوسط و معمول آن هنگام دفع ادرار از کلیه ها به مثانه حدود  18میلی متر جیوه است. چنانچه به هر دلیلی راه خروج ادرار از راه های دفعی مسدود شود، راه های دفعی بالای محل انسداد دچار اتساع می شود و فشار داخل آن نیز افزایش می یابد. در صورت تداوم این روند، با دو مکانیسم افزایش فشار و گاهی هم عفونت (یکی از علل عمده عفونت، انسداد است) قشر کلیه ها تحت تأثیر قرار می گیرد و باعث کاهش عملکرد آن می شود و ضخامت قشر نیز کاهش می یابد. موارد فراوان دیده شده که در اثر این روند، کلیه ها نارسا و بیمار به ناچار دیالیزی شده است که ادامه آن، پیوند کلیه است. لذا عبارت پزشکی هیدرونفروز، همان اتساع راه های دفعی ادراری است که به اصطلاح به آن، «آب آوردن راه های ادراری» گفته می شود.

علل عمده این اتساع راه های دفعی ادراری به اختصار عبارت است از:

الف – علل مادرزادی

در رأس علل مادرزادی تنگی محل اتصال حالب به لگنچه کلیه است که به آن به اصطلاح UPJP(Uretero-Pelvic Junction Olostruction) گویند. از علل تنگی محل اتصال حالب به لگنچه می توان از عبور یک دسته عروق از روی محل اتصال حالب به لگنچه، نداشتن عضله، بد قرار گرفتن عضله و ... نام برد که علت آن ها روشن نیست. این ناهنجاری مادرزادی در پسران شایع تر و در طرف چپ نیز شایع است و گاهی هم دوطرفه دیده می شود. گاهی با مشکل توده پهلو یا شکم، درد و وجود خون در ادرار تشخیص داده می شود. امروزه با روش های تصویربردای حتی در داخل رحم هم قابل تشخیص است. چنانچه پابرجا بماند، درمان آن جراحی (به روش های بسته یا باز) است.

-      عبور حالب از زیر ورید اجوف تحتانی که اختصاص به طرف راست دارد. درمان آن جراحی است. این ناهنجاری پدیده نادری است.

-      مثانه های عصبی (مثانه با اختلال عصبی به دنبال ناهنجاری های مادرزادی نخاع). چون مثانه تخلیه نمی شود، باعث انسداد و اتساع حالب ها و سیستم دفعی ادراری دوطرفه می شود که آن نیز در صورت عدم درمان به نارسایی کلیه ها منجر می شود.

-      برگشت ادرار از مثانه به حالب یا حالب ها که در اصطلاح پزشکی به آن ریفلاکس گویند. این ناهنجاری همواره با عفونت ادراری همراه است. بیشتر در دختران شایع است تا پسران. این ناهنجاری شایع چنانچه درمان نشود، با مکانیسم عفونت و اتساع راه های دفعی ادراری فوقانی به نارسایی کلیه ها منجر می شود.

-      انسداد محل اتصال حالب به مثانه. به این ناهنجاری که همواره با اتساع حالب همراه است، مگااورتر (حالب درشت) گویند. این ناهنجاری نیز چنانچه درمان نشود، با اتساع راه های ادراری باعث تخریب عملکرد کلیه می شود.

ب – علل اکتسابی اتساع راه های ادراری (آب آوردن راه های ادراری)

هرگاه راه دفعی ادرار از محل اتصال حالب به لگنچه گرفته تا دهانه خروجی مجرای ادراری (هرجا) دچار انسداد شود، به اتساع راه های ادراری بالاتر از محل انسداد منجر می شود که در صورت عدم درمان به موقع می تواند به تخریب قشر کلیه ها و در نهایت به نارسایی کلیه یا کلیه ها منجر شود. از این علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

-      انسداد حالب به دنبال اعمال جراحی (هر نوع) و عوارض زنان و مامایی

-      مثانه های عصبی (مثلا به دنبال بیماری نخاع مثل فلج نخاعی)

-      تنگی مجرا (با هر علتی)

-      و علل نادر دیگر مثل ضربه های خارجی

که آن ها نیز چنانچه به موقع درمان نشود، می تواند به تخریب کلیه یا  کلیه ها منجر شود.