بایرام نوروز، جشن عالم افروز!

الهام یوسفی-خیلی وقت‌ها آداب و آیین‌های مرسوم میان مردم دنیا، مرزهای رایج جغرافیایی را نادیده می‌گیرند. نوروز یکی از این آیین‌های فراگیر است. حال می‌خواهند آن را به نام نوروز بشناسند یا باهار بایرامی، نئوروز و ناوروز، عالم افروز و نام‌های دیگر! نوروزی که در بیش از پانزده کشور جهان جشنی بزرگ محسوب می‌شود، با آیین‌هایی خاص که بی‌شباهت به آیین‌های نوروزی ایرانی‌ها نیست. افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، ترکیه، تاجیکستان، ازبکستان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، سوریه، گرجستان، آلبانی، چین، هند و ... کشورهایی هستند که جشن‌های نوروزی را برگزار می‌کنند. آنچه که در هنگام فرا رسیدن نوروز تقریبا در میان همه ملت‌ها مشترک است آیین خانه‌تکانی است. مراسمی که یک ماه قبل از آمدن نوروز به شکل‌های مختلف برگزار می‌شود. پاک کردن خانه از گرد و غبار سال قبل برای استقبال از بهار وجه مشترک همه این خانه‌تکانی‌هاست. اما در تاجیکستان رسم جالبی وجود دارد، قبل از شروع عید نوروز بانوی خانه وقتی که خورشید به اندازه یک سر نیزه بالا آمد دو جارو را که سرخ رنگ است و در فصل پاییز از کوه جمع آوری کرده‌اند و تا جشن نوروز نگاه داشته‌اند در جلوی خانه راست می‌گذارد. چون رنگ سرخ برای این مردم رمز نیکی و پیروزی و برکت است. پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده‌ای می‌کوشد هر چه زودتر وسایل خانه را بیرون آورد و یک پارچه قرمز را بالای سردر ورودی خانه بیاویزد که این معنی نیکی و خوشی ایام سال را دارد. سپس وسایل در داخل خانه مرتب چیده و با بازکردن در و پنجره، هوای نوروزی و بهاری را که معتقدند حامل برکت و شادی است وارد خانه می‌کنند. از دیگر مراسم مشترک میان مردم نقاط مختلف دنیا، برگزاری جشن‌ها در میادین شهر و مسابقات مختلفی مثل اسب‌دوانی، بزکشی و خروس جنگی و کشتی‌های محلی است که در نقاط  مختلف با تفاوت‌هایی در شیوه و نوع مسابقه در میان جوانان برگزار می‌شود. خریدن لباس نو، تنقلات و خوردنی‌های عید، دید و بازدید، چیدن سفره هفت‌سین، پختن سمنو و انواع غذاهای محلی و شیرینی‌های متنوع هم از آداب و رسوم همه مناطقی است که نوروز را جشن می‌گیرند. اما نسبت اهمیت این آداب در نقاط مختلف متفاوت است. به طور مثال در ازبکستان به خاطر ممنوعیتی که حکومت کمونیستی بر آداب نوروز وضع کرده بود برخی آیین‌ها در طول زمان به فراموشی سپرده شد، مثل چهارشنبه سوری و سیزده‌ به در. در برخی مناطق مثل جمهوری آذربایجان سین‌های هفت‌سین را به زبان ترکی انتخاب می‌کنند و تفاوت آن با هفت سین ایرانی در گذاشتن ساری کوک (زردچوبه)، سُوت (شیر) و سو (آب) است. در این کشور همه چهارشنبه‌های آخر سال نامی دارد و جشنی مختص به خود: چهارشنبه آب، چهارشنبه آتش، چهارشنبه خاک و چهارشنبه باد. ساختن چیستان‌های نوروزی و پند و امثال نوروزی و سرودن ترانه برای این ایام  سنت‌ دیگر این منطقه است. اما در مناطقی مثل مزار شریف افغانستان، آیین نوروز رنگ و بوی مذهبی دارد. در اولین روز عید عَلَم امام علی(ع) را با مراسم خاصی برافراشته می‌کنند و نیازمندان و حاجت‌طلبان تا چهل شبانه‌روز در پای آن چله می‌نشینند. در شهر لنکو هند نیز که شیعیان جشن نوروز را برگزار می‌کنند آن را سالروز به امامت رسیدن حضرت علی(ع) می‌دانند و مقدس می‌شمارند. در پاکستان هم نوروز را عالم افروز می‌نامند و برایش اهمیت خاصی قائلند و در این ایام از گفتار نامناسب پرهیز می‌کنند. دید و بازدید که در میان همه مردم پایبند به آداب نوروز وجود دارد، در برخی مناطق اهمیت ویژه‌تری دارد. مثلا در قرقیزستان  لباس سپید که نشانه شادمانی است بر تن می‌کنند و به دیدار هم می‌روند و در هنگام دیدار شانه‌های خود را به هم می‌زنند. در این کشور در ایام نوروز مسابقه‌ای برگزار می‌شود که مردان و زنان در آن شرکت می‌کنند؛ اگر زنان برنده مسابقه شوند آن سال سال پر خیر و برکتی خواهد بود و اگر مردان مسابقه را ببرند ایام آن  سال را نامساعد می‌دانند. این رسوم و ده‌ها رسم نوروزی دیگر، این جشن دیرینه را به جشنی شیرین و جاودانه در میان ملل مختلف تبدیل کرده است.