پرونده
تعداد بازدید : 90
حال و احوال زمین در روزگار کــــرونایی
به مناسبت روز زمین پاک نگاهی انداختهایم به سیارهمان در روزگار کرونایی که هوایش تمیزتر شده و حیواناتش راهی کوچه و خیابانها
نویسنده : مریم ملی| دانشآموخته کارشناسیارشد اختر فیزیک
در چشم ما شبیه یک عمر گذشته ولی تقویم میگوید کمتر از سه ماه است که زندگیمان تغییر کرده است، خلقمان تنگ شده و تحمل زندگی این شکلی را نداریم. دلمان هوس دشت و صحرا کرده و هوای شکوفهها و گلهای بهاری به سرمان زده اما فعلا شرایط آنقدرها مهیا نیست که هر زمان اراده کنیم، مسافر هر شهر و دیاری بشویم. زمین فعلا میزبان یک ویروس است که درست است که مصائب زیادی برایمان به وجود آورده اما زمینهساز تغییراتی مثبت گرچه موقتی بوده است. میبینیم که حیوانات بدون ترس به خیابانها و مناطق شهری قدم میگذارند و هوای زمین هم نسبت به روزهای قبل از شیوع کرونا پاک و سالم شده است. حالا بیشتر از هر زمان دیگری با چشم خودمان دیدهایم که زندگی ما نه تنها با انسانهای دورترین نقاط زمین گره خورده بلکه به طور مستقیم به سلامت و حیات دیگر جانداران سیاره هم وصل است. بحران خودش را به ما نشان داد اما هنوز بحرانهای سهمگین دیگری در انتظارمان هستند گرم شدن زمین، کمبود آبهای زیرزمینی، انقراض گونههای مختلف حیاتوحش که تعادل چرخه حیات را بر هم خواهد زد و آلودگی هوا و آب در چند قدمی ما هستند. قبل از کرونا شاید اگر کسی برایمان از چنین بحرانی حرف میزد به او میخندیدیم و میگفتیم «خب که چه؟ من یک نفری چه کار میتوانم برای بهتر شدن حال زمین و بقیه انجام بدهم» ولی حالا تجربهاش را داریم که حتی اگر سادهترین مسائل بهداشتی را رعایت نکنیم باعث بیمار شدن عزیزترین افراد زندگیمان میشویم. این یعنی کوچکترین کارهای ما اثرگذار خواهد بود فقط چون بعضی تاثیرات در بلند مدت قابل مشاهده هستند کمتر مورد توجه ما قرار میگیرند. سوم اردیبهشت روز زمین پاک است و به همین بهانه میخواهیم نگاهی بیندازیم به حال و روز این روزهای تنها خانهمان. همچنین در این پرونده، آثار مثبت و منفی را که شیوع ویروس کرونا بر زمین گذاشته به اختصار بررسی میکنیم و بیش از همیشه به ذهن میسپاریم که ما انسانها تنها ساکنان زمین نیستیم.
حدود 50 سال از تولد روز زمینپاک میگذرد
حدود 50 سال قبل، «جان مک مونل» یک فرد علاقهمند به دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام روز زمین پاک را در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح و در همان سال پرچم زمینِ پاک را طراحی کرد. به این ترتیب با موافقت یونسکو این روز به یک روز جهانی در تقویمهای سراسر دنیا تبدیل شد. روز زمین پاک قرار است به ما یادآوری کند تمام کارهای کوچک ما روی زمین تاثیر میگذارد پس بهتر است با دستهای خودمان برای خودمان بحران نسازیم و مراقب زمین باشیم چراکه مراقبت از زمین، مراقبت از خودمان است. در ایران همزمان با دیگر کشورهای جهان هفته زمین پاک از روز سوم اردیبهشت به مدت یک هفته در سراسر کشور برپا میشود و نخستین روز این هفته (سوم اردیبهشت) به نام روز زمین پاک نامگذاری شده است.
استشمام هوای پاک، تجربهای احتمالا تکرار نشدنی!
ویروس تاجدار تاثیرات جالبی در هوای کره زمین داشته است، نتایج بررسیهای ماهوارهای نشان میدهد که میزان گازهای آلاینده هوا در چین تقریبا 25 درصد کاهش یافته است. ماهواره سنتینل پی-۵ که با هدف سنجش آلودگی هوا توسط آژانس فضایی اروپا در بیرون جو زمین قرار گرفته است، نشان میدهد که لایه آلودگی هوا به ویژه ترکیبات گازهای دیاکسید نیتروژن بر فراز ایتالیا به طرز شگفت انگیزی کاهش یافته است. از آنجایی که در این مدت، فعالیتهای انسانی تولید کننده گازهای گلخانهای از جمله حمل و نقل و فعالیتهای صنعتی کاهش چشمگیری داشته، درصد آلودگی هوا در بسیاری از کشورهای دنیا به شدت کم شده است. اگر این روزها به سامانه پایش کیفیت هوای کشور aqms.doe.ir سری زده باشید، حتما بسیار تعجب کردهاید که هوای بیشتر شهرهای ایران پاک و کاملا سالم است البته هرچه به سمت شروع بازگشایی مشاغل در سطح شهرها پیش میرویم، آلودگی هوا هم بیشتر خواهد شد ولی فعلا در روزهایی زیست میکنیم که مدت هاست تجربه نکرده بودیم. پژوهشگران در نیویورک میگویند طبق مطالعات اولیه، گاز مونواکسید کربن که عمدتا توسط خودروها تولید میشود، این روزها در مقایسه با سال ۲۰۱۹ تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافته است. همچنین آلایندههای خطرناکی مثل دیاکسید نیتروژن، دیاکسید کربن، مونوکسید کربن، متان و اکسیدهای گوگرد این روزها برای مدتی کوتاه در هوا نیستند و میشود بدون نگرانی در بسیاری از شهرهای دنیا نفس کشید. با رفتن به سایت waqi.info که مخفف World Air Quality Index است میتوانید وضعیت آلایندهها را در کشورهای مختلف ببینید. مدتهاست که تقریبا تعداد قابل توجهی از کشورها در وضعیت هوای سالم یا معمولی قرار دارند و این از نتایج یا بهتر است که بگوییم، فواید شیوع ویروس تاجدار است!
زبالههای روزگار کرونا، معضل جدی برای زمین
دستکشهای یک بار مصرف، ماسکهای آلوده، دستمال و پلاستیک و بطریهای مواد ضدعفونی همه و همه چیزهایی است که در این یکی دو ماه شیوع کرونا به سبد زباله خانهها اضافه شده است. شاید به نظر برسد پلاستیک و کاغذی که در این موارد بوده قابل بازیافت است و مشکلی ایجاد نمیکند اما این ماجرا در زمان پیش از شیوع بیماری کرونا اجرایی بود وقتی که مدیریت پسماندهای شهری که عمدتا در دسته پسماند عادی طبقهبندی میشد، روال عادی داشت. اما پس از شیوع کرونا با تغییر ماهیت زبالهها و اضافه شدن اقلامی که احتمال آلودگیشان به ویروس بسیار زیاد است مدیریت آن با شرایط عادی فرق خواهد کرد. در شهر تهران از آغاز شیوع کرونا کار تفکیک پسماندهای خشک و تر متوقف شده و کل پسماندهای جمعآوریشده به محل دفن منتقل میشوند. در مراحل اصولی مدیریت پسماند باید کمترین حجم از زبالهها به محلهای دفن نهایی منتقل شود و در مراحل تفکیک، بازچرخانی و بازیافت به طور قابل توجهی باید از وزن و حجم پسماند کم شود ولی با وقفه در این مراحل و همچنین آلوده بودن زبالهها این روند درست انجام نمیشود و مقدار زباله در محل دفن بسیار زیادتر از حد عادی خواهد شد. این موضوع باعث صدمه دیدن محیطزیست در ابعاد بزرگتر میشود که ظاهرا هیچ تصمیمی برای بهتر شدن اوضاع یا مدیریت آن، گرفته نشده است. بنابراین همانطور که مشخص است نه تنها در تولید زباله چه در خانهها و چه در بیمارستانها افزایش داشتیم، در مدیریت و بازیافت هم مشکلات بیشتری پیش رویمان داریم، اتفاقی که قطعا به نفع زمین و ساکنان بی شمارش که من و شما هستیم، نخواهد بود.
خانه نشینی ما و دورهمی حیات وحش در شهرها
زمین در روزهای کرونا شاید خلوتتر شده باشد اما این خلوتی و خانهنشینی بیشتر برای ما انسانها بوده است. ما سالهاست که به پرسه زدن در خیابانها، سرک کشیدن به کوه و دشت و دریا و برپایی بزم و دورهمی در جنگلها عادت کرده بودیم در حالی که حضور بیشتر ما در جای جای طبیعت باعث شده بود گونههای مختلف حیاتوحش بیشتر خانهنشین شوند و کمتر خودشان را به ما نشان بدهند. ما خطری بودیم بزرگ و غیرقابل کنترل که در همه جا حضور داشتیم کویر و دریا هم برایمان فرقی نداشت. میان مسیرهای طبیعی محل زندگی بقیه جانداران جاده میکشیدیم و خانههایشان را نابود میکردیم. با از بین بردن جانداران کوچک و بعضی حشرات تعادل چرخه حیات وحش را بر هم میزدیم. حالا اما انگار طبیعت گفته گهی زین به پشت و گهی پشت به زین! در مدتی که ما خانهنشین شدیم فیلمها و عکسهایی را در گوشیهایمان می بینیم که نشان میدهد بیرون از چهاردیواری ما بزمیبرپاست، گوزن و مرغابی، روباه و خرس، میمون و طاووس، انواع پرنده و خزنده به شهرها آمدند و در مناطقی که قبلا حتی یک لحظه هم در آن ظاهر نمیشدند به طور دسته جمعی حرکت میکنند. منظرهای غیر قابل باور و جالب که البته بیشتر در نقاطی از دنیا مشاهده شد که قرنطینه اتفاق افتاد. به گفته «اینگر اندرسن»، رئیس بخش محیط زیست سازمان ملل، طبیعت با بیماریهای همهگیر و بروز بحران آب و هوا دارد برایمان یک پیغام میفرستد. اندرسن در بخشی از سخنرانیاش از همه مردم جهان میخواهد به برگزاری بازارهای حیوانات زنده پایان دهند بازارهایی که انواع و اقسام جانوران را زنده میفروشند تا برای مصرف خوراکی انسانها استفاده شوند. اتفاقی که باعث آلودگی و بیماریهای زیادی بین حیوان و انسان میشود و نظم حاکم بر زمین را بر هم میزند.
کرونا به یادمان آورد که همه ما
حلقههای یک زنجیریم
«مائو» رهبر انقلاب چین، موش و پشه را جزو دشمنان مردم چین میدانست و از طرفی معتقد بود که گنجشکها بخش زیادی از محصولات کشاورزی را میخورند، پس باید نابود شوند. او در سال ۱۹۵۸ فرمان قتل عام گنجشکها را صادر کرد. تقریبا تمام مردم همراه شدند تا برای حفظ محصولات کشاورزیشان گنجشکها را در چند ماه قتل عام کنند. هر گنجشکی در هر جایی محکوم بود به مرگ. چند ماه بعد اتفاقی افتاد که درس خوبی به مائو و مردم چین و البته تمام ساکنان زمین داد. سر و کله ملخها در مزارع پیدا شد و به طرز شگفتآوری هر روز بر جمعیتشان افزوده میشد. ملخها و بقیه آفتهایی که قبلا توسط گنجشکها خورده میشدند و جمعیتشان کنترل میشد حالا زیاد شده بودند و محصولات کشاورزی را از بین میبردند. در نتیجه بازده محصول برنج و گندم به طرز چشمگیری پایین آمد. کشتن پرندگان تعادل محیط زیست را بر هم زد و برخلاف چیزی که انتظار میرفت، محصولات کشاورزی به شدت کاهش یافت و این ماجرا حتی باعث قحطی و بیماری در بین مردم چین شد. بعد از آن اعلام شد دیگر هیچ گنجشکی را نکشند و قضیه به شکلی پیش رفت که چین مجبور شد از شوروی گنجشک وارد کند تا بتواند معضل افزایش جمعیت حشرات و کمبود محصول را حل کند. این ماجرا درسی شد برای آن که بدانیم وجود هر موجودی در زمین لازم است، اینطور نیست که اراده کنیم و گونه ای را که برایمان محبوب نیست از طبیعت حذف کنیم و انتظار داشته باشیم همه چیز مطابق با میل ما پیش برود. همه چیز در زمین به هم وابسته است. حیات و سلامت تمام حیوانات به هم ربط پیدا میکند و بدونِ حتی یکی از جانداران، طبیعت با اشکالاتی مواجه میشود که در بلندمدت خودش را نشان میدهد. این بار هم با شیوع یک ویروس کوچک در یک شهر در شرق دور دیدیم که چطور کل کره زمین درگیر یک بیماری شد. این مثال خوبی است برای این که گوشه ذهنمان باشد و هر وقت فکری از ذهن گذر کرد که «من به تنهایی چه تاثیری میتوانم در بهتر یا بدتر شدن حال زمین و محیط زیست داشته باشم؟» به خودمان یادآوری کنیم. نقش تک تک ما برای داشتن زمینی پاک، بسیار پر رنگتر از آن چیزی است که تصورش را میکنیم به شرط آن که بخواهیم و به همه آن چه که میدانیم، عمل کنیم.
منابع: گاردین، ایندیپندنت، سایت میدان، روزنامه همشهری