انسان متولد می‌شود، زندگی می‌کند، پیر می‌شود و در نهایت می‌میرد. این چرخه طبیعی حیات انسان است. با وجود این، بعضی افراد طولانی‌تر از بقیه زندگی می‌کنند. رکورد رسمی و جهانی سالمندترین انسان در گینس به «ژان کالمان» فرانسوی تعلق دارد؛ او 122 سال و 164 روز زندگی کرده و هنوز دانشمندان دنبال رمز حیات طولانی افرادی چون او هستند. در این بین، «اریک کانتونا»، ستاره فرانسوی و سابق منچستریونایتد که چند شب پیش از سوی یوفا جایزه افتخاری ریاست را دریافت کرد، بعد از دریافت جایزه‌اش، صحبت‌های کوتاه اما عجیبی را به زبان آورد که باعث واکنش‌های فراوان در شبکه‌های اجتماعی شد و به نظر می‌رسد کمتر کسی منظور دقیق اریک را فهمیده باشد! «کانتونا» در این مراسم گفت: «به زودی علم نه تنها قادر به کند کردن روند پیر شدن سلول‌ها خواهد شد، بلکه شرایط سلول‌ها را به شکلی خواهد کرد که ما ابدی شویم. فقط حوادث، جنایات و جنگ‌ها ما را می‌کشند و اما متاسفانه جنگ‌ها به زودی چند برابر می‌شوند. من فوتبال را دوست دارم، متشکرم». سوالی که در این جا پیش می آید، این است که علم چگونه می‌تواند روند پیری را کندتر کند؟ و آیا اصلا چنین چیزی از لحاظ علمی، شدنی است؟ می‌خواهیم در پرونده امروز زندگی‌سلام به این سوالات پاسخ دهیم.

 

پاسخی علمی به یک سوال ساده و البته تامل‌برانگیز

چرا پیر می‌شویم؟

هیچ پاسخ ساده‌ای برای چنین سوالی وجود ندارد. تقریبا مانند تمام مفاهیم زیست شناختی پاسخ به این سوال نیز ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.  اما در حقیقت چه چیزی باعث می‌شود ما پیر شویم؟ 

چند عامل مختلف به فرایند پیری منجر می‌شوند که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

خسارت: طی گذر عمر، دی ان ای انسان اشتباهاتی را در خود تلنبار می‌کند. این موضوع به دلیل آسیب‌های ناشی از محیط و همچنین اشتباهاتی به وجود می‌آید که هنگام تقسیم سلولی اتفاق می‌افتد.

سلول‌های بنیادی: این سلول‌ها می‌توانند برای سلول‌های آسیب دیده یا فرسوده بدن، جایگزینی تولید کنند. همزمان با سالمند شدن انسان، این قابلیت و در نتیجه میزان ترمیم سلولی نیز کاهش می‌یابد.

کالری‌ها: یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تحقیقاتی درباره سالمند شدن در موش‌ها، نشان داد که محدود کردن غذای دریافتی به کمترین میزان، به افزایش طول عمر منجر می‌شود.

تورم: تورم مزمن در بسیاری از بیماری‌های مرتبط با سن دیده می‌شود. البته هیچ‌گونه عفونتی وجود ندارد اما رابطه تورم با پیر شدن هنوز مشخص نیست.

تلومرها: در قسمت انتهایی کروموزوم‌ها، کلاهک‌هایی به نام تلومرها وجود دارند که از دی‌ان‌ای محافظت می‌کنند. هر بار که سلولی تقسیم می‌شود، بخشی از این کلاهک از بین می‌رود.

گلیکاسیون: مولکول‌هایی که محصول پیشرفته گلیکاسیون یا AGE نامیده می‌شوند با گذر زمان در بدن انسان به وجود می‌آیند. در چند بیمار مرتبط با سالمندی به این مولکول‌ها اشاره شده است.

 

 

 

تقریبا تمام سلول‌های انسان 23 کروموزوم دارند. هر کروموزوم حاوی مولکول‌هایی بلند از دی ان ای است که دور مجموعه ای از پروتئین‌ها شکل X را تشکیل می‌دهند و انتهای آن‌ها دارای ساختارهایی است که تلومر نامیده می‌شود. سال‌هاست محققان ضدپیری روی این بخش تحقیقاتی انجام می‌دهند زیرا هر بار که سلولی تقسیم می‌شود، کمی کوتاه‌تر می شود. بنابراین به تدریج تلومرها چنان کوچک می‌شوند که سلول قادر به تقسیم نخواهد بود. در همین راستا، پروفسور «کندی» توضیح می‌دهد: «اگر سلول‌ها را از بدن خارج کنید و در یک لوله آزمایشگاهی پرورش دهید، متوجه می‌شوید که رشد آن‌ها متوقف می‌شود. البته دانشمندان سال‌ها قبل متوجه این موضوع شدند. اکنون 50 سال است افراد معتقدند این موضوع بخشی از فرایند پیری است. می توان تلومرها را به وسیله آنزیمی به نام تلومراز بلندتر کرد. این آنزیم در سلول‌های بنیادی وجود دارد. البته در بیشتر سلول‌های بالغ همراه با افزایش سن سلول‌ها می‌میرند. بعضی از این سلول‌های قدیمی می‌میرند، بعضی دیگر تقسیم نمی‌شوند و به عبارتی پیر می‌شوند.» محققان در موسسه باک، علاقه زیادی به تحقیق درباره سلول‌های پیر دارند. «جودی کامپیسی» یکی از محققان است که روی راهبرد‌های مختلفی برای از بین بردن سلول‌های پیر در بدن فعالیت می‌کند. او در این باره می‌گوید: «مشکل این جاست که همیشه سلول‌های پیر زیادی در بدن افراد حتی سالخوردگان وجود ندارد. حدود 5 تا 10درصد بافت‌ها دارای چنین سلول‌هایی هستند. بنابراین هنوز باید پرسید اگر تعداد سلول‌های پیر در بافت‌ها اندک است پس چرا چنین تاثیر شگرفی دارند؟» تحقیقات جودی نشان داده عوامل مختلفی روی سلول‌ها در محیط‌شان تاثیرگذارند. کامپیسی در نخستین تحقیق‌اش این فرایند را روی موش‌ها بررسی و راهی برای از بین بردن سلول‌های پیر با استفاده از مهندسی ژنتیک ابداع کرد. او اکنون مشغول کار روی دارویی است که بتواند نتایجی مشابه را تولید کند اما هدف تحقیقاتش لزوما افزایش طول عمر نیست. سلول‌های پیر به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن منجر می‌شوند و موضوع اصلی تحقیق او نیز همین است. او در این باره می‌گوید: «هدف ما آن است که افراد برای مدت زمان بیشتری سالم بمانند. در این وضعیت طول عمر آن‌ها نیز افزایش می‌یابد اما هدف اصلی تحقیق، گسترش بازه سلامتی انسان است نه طول عمر او».

  جوان ماندن با مصرف قرص:

قرصی که بتواند فرایند پیری را کندتر کند، به نظر غیرقابل باور می‌رسد اما در حقیقت چند داروی احتمالی برای این منظور وجود دارد. حتی دو نمونه از آن‌ها به نام‌های «راپامایسین» و «متفورین» در بعضی کشورهای اروپایی تبلیغ می‌شوند. مدت‌هاست دانشمندان می‌دانند کاهش کالری‌های دریافتی، طول عمر موش‌ها را افزایش می دهد. آن‌ها سلول‌هایی را مشخص کرده‌اند که در یک مسیر حساس به مواد مغذی به نام «هدف راپاماسین» (TOR)  نیز دخیل‌اند. وقتی سلول‌ها مواد مغذی زیادی دریافت کنند، مسیر رشد را هموارمی‌کنند اما هنگامی که مواد مغذی اندک باشد، مسیر مذکور سلول‌ها را سوئیچ می‌کند تا مولکول‌های خود را بازیافت کنند. به نظر می‌رسد این سوئیچ نقش حیاتی دارد. راپاماسین دارویی است که برای جلوگیری از پس زدن اعضای پیوندی مصرف می‌شود. این دارو فعالیت مسیر TOR را کندتر می‌کند و در نتیجه سلول‌ها در وضعیت بازیافت قرار می‌گیرند. این دارو فرایند پیری در کرم‌ها، مگس و همین طور موش‌ها را کندتر کرده است اما تاثیر آن روی انسان هنوز مشخص نیست. یکی دیگر از داروهای کاندید ضدپیری، متفورمین است. این دارو میزان گلوکز تولیدی کبد را کاهش و میزان دریافت گلوکز خون را افزایش می دهد. شواهد استفاده از متفورمین برای کرم‌ها و بعضی موش‌ها نشان می‌دهد این دارو طول عمر را می‌افزاید و همچنین به نظر می‌رسد خطر بیماری‌های مرتبط با سالمندی را در افراد مبتلا به دیابت می‌کاهد. هنوز مشخص نیست این دارو برای افراد سالم نیز سودمند است یا خیر اما دانشمندان در آمریکا تصمیم دارند یک آزمایش کلینیکی در این باره انجام دهند.

 

منابع: دانستنی‌ها، ورزش 3، فردا