نه پرستار، نه خدمتکــار

من کودک‎یارم؛ این اسم قشنگ‎تری است نسبت به واژه پرستار که با تصور بیماری گره خورده و همراهی و رفاقت با بچه‎ها را هم که هدف این شغل است، بهتر نشان می‎دهد. تمرکز من تماما روی کار با کودک است. یعنی قرار نیست زمین را تی بکشم و خریدهای خانه را انجام بدهم و فکر کنم خب حالا بچه‌ای هم آن گوشه دارد تلویزیون می‎بیند، مراقب باشم کار بدی نکند و غذایش را کامل بخورد. علاقه‌ام به کار با کودک از ترم پنجم دانشگاه شروع شد. درسی داشتیم به اسم «کودکان استثنایی» که باید دوره کارورزی‎اش را در مدرسه استثنایی می‎گذراندیم. کتابی را که یک بچه هفت‌ساله در 9 ماه می‌خواند، بچه‎های آن مدرسه مثلا در دو سال تمام می‎کردند. درکنارش هم باید یک‌سری مهارت‎های ضروری یاد می‎گرفتند. تجربه ارتباط برقرارکردن با بچه‎ها برایم جذاب بود. غیر از این، دغدغه‎ جدیدی برایم ایجاد شد که بچه‎ها به‎طور کلی، نه لزوما بچه‎های دارای اختلال، در دوران طلایی رشدشان چقدر استعدادهایشان شناسایی می‎شود و چقدر مهارت می‎آموزند. روز آخر، جشنی در مدرسه برگزار شد. معلم‎ها رفتند و من تنها در کلاس ماندم تا مراقب بچه‎ها باشم. یکی از بچه‎ها که می‎گفتند اوتیستیک است، ناگهان شروع کرد به حرف زدن و کوبیدن خودش به دیوار. تنها چیزی که می‎دانستم این بود که باید از پشت نگهش دارم. خیلی ترسناک بود. آن‎ لحظه فهمیدم غیر از این‌که دوست دارم با بچه‎ها کار کنم، خیلی هم نادانم و هیچ‌چیز بلد نیستم. اما خب قرار نبود وضع همان‎طور بماند.

 

ناامیدی در مهدکودک

برای چندتا مهدکودک مصاحبه شغلی دادم. یکی‎شان قبول کرد و قرار شد از مهرماه بروم سر کار. تصورم از مهدکودک خیلی رویایی بود؛ آن‌قدر ذوق داشتم که تمام شهریور را تحقیق و مطالعه ‌کردم؛ می‎خواستم بدانم بچه‎های پنج تا شش سال که تاچند وقت دیگر مربی‎شان می‎شدم، چه خصوصیاتی دارند؟ چه مهارت‌هایی باید بلد باشند؟ چه کاردستی‎هایی می‎توانند درست کنند؟ 16مهر روز جهانی کودک است و من 16 روز بعد از آغاز شغل رویایی‌ام با حجم زیادی از کاردستی مواجه شدم که من باید می‌ساختمشان نه بچه‌ها. نمی‎فهمیدم این کار چه دلیل و فایده‎ای دارد و اصلا این همه کاغذ چرا باید هدر برود. چیزی که مشخص بود این که روز کودک قرار نیست به بچه‌ها خوش بگذرد. بچه‎ها را بردیم کوچه پشت مهد تا از مراسم بادبادک هواکردن فیلم‎برداری کنیم. مهم نبود بچه‌ها مجبورند مدت زیادی زیرآفتاب بمانند، مهم بود که فیلم خوب از آب دربیاید. همه ذوقم داشت کور می‎شد. من توی مهد، نگهبانی بودم که اگر از 10 تکه سیب، دو تا نخورده باقی می‌ماند، باید به بچه‌ها تذکر می‌داد. زورکردن بچه‎ها و دعواکردنشان و شرط و شروط گذاشتن که «هرکی زودتر غذاش رو بخوره، برنده است»، کار من نبود. خواهش کردم من را به‎جای مربی، «کمک‎مربی» بگذارند. این‌طوری هنوز با بچه‌ها در ارتباط بودم اما آن مسئولیت‎های عجیب‌وغریب، روی دوشم نبود و دایره عملم هم وسیع‌تر می‌شد؛ می‎توانستم با بچه‎ها بازی کنم و ارتباط موثرتری داشته‎باشم. یک بچه خجالتی توی کلاس بود که با کسی حرف نمی‎زد. با یک دوربین مقوایی و بازیِ «اومدم باهات مصاحبه کنم»، بهش نزدیک شدم و با من حرف زد. شعرِ بچگی‎های خودم، «لی‎لی حوضک» هم به کمکم آمد تا ترس بچه از ارتباط فیزیکی را هم از بین ببرم. بعد از مدتی بهم اجازه داد دستش را توی دستم بگیرم و مادرش می‎گفت تنها شعری که توی خانه می‎خواند همین لی‎لی حوضک است. همان موقع‎ها مدیر مهد به یکی از مربیان باسابقه که ظاهر خیلی ساده‎ای داشت، تذکر داد. چون یکی از بچه‎ها به مدیر گفته‎بود خانم فلانی زشت است و رژلب نمی‎زند! آن‌جا بود که من کار در مهد را بوسیدم و گذاشتم کنار. بعدها البته فهمیدم مهدهایی هم هستند که عملکرد خوبی دارند.

 

از کار من چه می‎دانی؟

من حالا روزی چهار، پنج ساعت کنار بچه‎ها هستم، هر روز غیر از جمعه‎ها. خانواده‎هایی که با آن‎ها کار کرده‌ام، معرف من به همدیگر هستند. من برای هر روز و هر بچه، از پیش برنامه‎ریزی می‎کنم تا بدانیم روزمان را دقیقا چطور قرار است بگذرانیم. مثلا امروز صبح که می‎خواستم بروم پیش «امید»، می‎دانستم صبحانه‎اش را خورده، پر ‎انرژی است و باید از این زمان مناسب برای یادگیری استفاده کنم. آموزش البته غیرمستقیم است. مثلا اگر بخواهم رنگ‎ها را به بچه یاد بدهم، به‎جای تکرار کردن و سوال و جواب‎های خسته‎کننده، با او بازی می‎کنم؛ «خب مسابقه ماشین‎سواری بدیم؟ ماشین قرمزه از ماشین زرده بره جلوتر. چراغ که سبز شد، حرکت می‎کنیم». بعدش زمان استراحت و چاشت است. بعضی از بچه‎ها بدغذا هستند اما از دستور دادن خبری نیست؛ کافی است بشقاب میوه را کودکانه تزیین کنم. امید خیار دوست ندارد، خیار را برایش مثل موز پوست گرفتم و گفتم لازم نیست همه‎اش را بخوری، نصفش هم کافی است. از قیافه جدید خیار خوشش آمد، خوردش و از این‎که بالاخره کاری را کامل انجام داد، خوشحال بود. خیلی از خانواده‎ها به من می‎گویند تلفن همراه دست بچه‌شان ندهم. این حرف یعنی چی؟ تلفن همراه وسیله‎ای است که الان همه دارند ازش استفاده می‎کنند، با محدودیت و قایم کردن هم جذابیتش را از دست نمی‎دهد. من اگر به بچه‎ اجازه استفاده از تلفن همراه می‎دهم، اول این که فقط برای نقاشی و بازی‎های مناسب سنش است. دوم این‎که در خلالش استفاده درست را هم یادش می‎دهم؛ مثلا بچه یاد می‎گیرد تلفن همراه را نباید پرت کند و استفاده از آن محدودیت دارد. من معمولا آلارم گوشی را برای چنددقیقه تنظیم می‎کنم و به بچه می‎گویم وقتی این صدا را شنیدی یعنی وقتت تمام شده. بعد از چاشت و استراحت، دوباره وقت بازی‎ و کتاب خواندن و نقاشی می‎رسد. بچه بعد از بازی باید اسباب‎بازی‎هایش را جمع کند، یعنی نظم و مسئولیت‎پذیری را یاد می‎گیرد. برای من مهم نیست که هر لحظه ممکن است مادر سر برسد و از دیدن اسباب‎بازی‎های ولو توی خانه ناراحت شود. صبر می‎کنم خودش کارش را انجام بدهد، حتی اگر طول بکشد و نتیجه خیلی هم تروتمیز نباشد. زمان برنامه‎ها کوتاه است و حتما بینشان استراحت می‌کنیم. من با اطلاع از دوره رشد و تحول هر بچه وارد خانه‎اش می‎شوم؛ یعنی می‎دانم نیازهای جسمانی و روانی‎اش چیست و چه بازی‎هایی برای سن او مناسب است اما اهمیت ویژگی‎های فردی بچه‎ها را هم می‌فهمم. بعد از مدتی کار با بچه ممکن است متوجه بشوم او متناسب با دوره تحولی‎اش رشد نکرده، در این صورت لازم است برای توانمند کردن او بهش کمک کنم. به‎طور کلی من باید برای کودک، محیطی سالم‎تر و با محرک‎های بهتر رقم بزنم.

 

همه‎مون تا حالا بارها و بارها غمگین شدیم اما این حس بد و تلخ از جون ما چی می‎خواد؟ اصلا به چه دردی می‎خوره؟ غم کمکمون می‌کنه فقدان رو ببینیم، بپذیریم و در فضای واقعی جدیدی که چیز ارزشمند قبلی رو نداریم، نفسی تازه کنیم و به راهمون ادامه بدیم. اما بدون تجربه کردن حس غم، این پیام رو نادیده می‌گیریم و در فضای خیالی قبلی، درجا می‌زنیم؛ و فکر می‌کنیم اگه چشممون رو ببندیم، واقعیت تغییر می‌کنه. تجربه غم به ما کمک می‌کنه واقعیت رو ببینیم و بپذیریم. توقفی که همراه غم هست، به ذهن ما فرصت پذیرش عمیق میده که با ادای پذیرش درآوردن و مثبت‌اندیشی غیرواقع گرایانه فرق می‌کنه. به همین دلیله که بعد از تجربه غم و گریه، احساس سبکی داریم. مسئله مهم اینه که برای غمگین شدن نباید خودمون رو سرزنش کنیم و حتی نباید نگرانش بشیم. غم رو باید مثل بقیه احساسات بپذیریم، نه به این معنی که توش غرق بشیم و اجازه بدیم روزها و هفته‎ها ما رو محاصره کنه بلکه به این معنی ‌که بدونیم به تجربه کردنش نیاز داریم. همین غم اما اگه با مرور دایمی فکرهای منفی و سرزنش کردن شدید خود و واکنش‎های آسیب‎زننده همراه بشه اون‎وقت باید یه فکر جدی براش کرد؛ حرف زدن با یه آدم مطمئن، ترجیحا یه بزرگ تر عاقل و دلسوز، راه خوبیه.

 

 دنیای نوجوانی، دنیای هیجان و تجربه‌های باحال است، دنیایی که موسیقی در آن حرف زیادی برای گفتن دارد، این روزها بسیاری از نوجوانان موسیقی را بخش مهمی از زندگی خود می دانند. از تاثیر موسیقی خوب و بد هم نباید غافل شد. دورهمی این هفته با«عارفه شیخ‌زاده» 12 ساله، «پارلا خرسند» 12 ساله و «هلیا رعیت نواز» 14 ساله بود که با آن هادرباره موسیقی مورد علاقه هم سالانشان صحبت کردیم.