با جالبترین ویژگیهای برخی حیوانات اطرافمـان آشنا شویم
تعداد بازدید : 127
جانداران شگفتانگیز جهان ما
پرونده
نویسنده : مهین ساعدی
طبیعت پر است از شگفتی و رمز و راز و پر از جانداران عجیب و غریب. در عمق اقیانوسها و بطن جنگلها و بیابانها، هزاران گونه حیوان زندگی میکنند که هرچند آن ها را می شناسیم و زیاد اسمشان را شنیدهایم، اما برخی ویژگیهای عجیب و غریبی دارند که شاید تا به حال نمیدانستید و با شنیدنش، تعجب کنید. امـروز میخواهیم گشت و گذاری داشته باشیم در دنیای شگفتانگیز حیاتوحش تا با جالبترین ویژگیهای جانورانــی که همیشه ساده از کنارشان گذشتهایم، آشنا شویم. با ما همراه باشید.
خفاش
پرندهای که پر ندارد، با چشم های جادویی
در میان حیوانات، شاید هیچ موجودی به اندازه خفاش خارقالعاده نباشد. تقریباً هیچ چیز نمیتواند از دید او پنهان بماند و فرار کند. خفاشها حتی میتوانند اشیایی را که به نازکی تارِ مو هستند، تشخیص دهند. فناوری هیچ هواپیمای بی سرو صدایی نمیتواند به پیچیدگی پرواز خفاشها باشد. در دنیا بیش از 1000 نوع خفاش وجود دارد. آن ها نه تنها دارای رنگ، جثه، وزن و اندازه متفاوتی هستند که از نظر نحوه زندگی و خورد و خوراک هم دارای اختلافاند. بعضی حشرهخوار، بعضی گیاهخوار و تعداد بسیار معدودی هم خون خوار هستند. خفاش در حالیکه پرندهای چابک و سریع پرواز است، فاقد پر است! بالهای آن ها به جای پوست و پر، جنسی همچون چرم دارد که حالت ارتجاعیاش به خفاش امکان پرواز میدهد. همچنین مانند دیگر پستانداران دندان دارند و قسمتهایی از بدنشان را مو پوشانده است. جالب است بدانید خفاش ماده به جای تخمگذاری، باردار میشود.
خفاش ماده، یک مامان توانمند
خفاشها از تمیزترین حیواناتاند، فصل جفتگیری شان پاییز است اما بعضی از گونههای آن ها قادرند حاملگی خود را با نگهداری سلولهای نر در بدنشان، مدتها به عقب بیندازند و دوران بارداری را در فصل بهار و ایام گرمی هوا سپری کنند. خفاش ماده در هر بارداری، تنها یک نوزاد به دنیا میآورد ولی به طور نادر، گاهی هم دوقلو میزاید. هنگام شیر دادن، مادرها و نوزادان دور هم جمع میشوند و با تشکیل گروه بزرگی، هوای غار را با حرارت بدنشان گرم میکنند. تامین غذای نوزاد هم به عهده مادر است و شب هنگام که مادر برای یافتن غذا به پرواز درمیآید، بچه، خود را به موهای مادر می چسباند و تا پایان شکار همراه اوست. این همراهی و مراقبت و مواظبت تا چهار هفته ادامه دارد. در این مدت بچهخفاش کاملا رشد کرده، قادر به پرواز و شکار میشود و پی سرنوشتش میرود.
عجایب زندگی خفاشها
در ایام گرمی هوا، یعنی بهار و تابستان و اوایل پاییز لایهای چربی بدن خفاش را میپوشاند و موجب افزایش وزنش میشود و در واقع همین لایه چربی، ذخیره غذایی است که سوخت و ساز ایام خواب زمستانی او را تامین میکند اما مصرف ذخیره غذایی او در ایام بیداری، خیلی زیاد میشود و اگر زودتر از بهار بیدار شود، به مشکل کمبود مواد غذایی دچار و چهبسا با خطر مرگ مواجه شود. خفاشها جانورانی اجتماعی هستند و بهطور گروهی زندگی میکنند، به خواب میروند و در خوابهای زمستانی از گرمای بدن هم بهرهمند میشوند. آن ها هر شب برای تغذیه خود، بین هزار تا سه هزار حشره بزرگ و کوچک را شکار کرده و میخورند. خفاش «پوزه خوکی» تایلند با قدی به طول 5/2 سانتیمتر و وزنی حدود دو گرم، کوچکترین آن هاست و خفاش «روباه پرنده»، بزرگ ترین آن ها به شمار میرود. جثه روباهپرنده خیلی بزرگ تر از خفاشهای معمولی و در حد یک توله سگ یا بچه گربه است؛ منتها توله سگ یا بچه گربه ای با بال هایی که فاصله دو سر آن ها گاه به دو متر میرسد و امکان و قدرت پرواز سریعی را به او میدهد.
پنگوئن
نمونه کامل کار تیمی و رفاقت
پنگوئنها، یکی از انواع پرندگانی هستند که نمیتوانند پرواز کنند، اما خیلی خوب شنا میکنند و بیشتر زندگیشان را در دریا میگذرانند. آن ها پرهای ضد آب و براقی دارند که به خشک نگه داشتن بیشتر پوستشان کمک میکند. با این که نسبت به اکثر پرندگان، پرهای بیشتری دارند، اما هر سال پرهای قدیمیشان میریزد و پرهای جدیدی جایشان رشد میکند. «شاه پنگوئن» بزرگ ترین گونه این پرندگان است. قدش در حال ایستاده حدود یک متر است و تقریبا 41 کیلوگرم وزن دارد چراکه زیر پوستش، لایه ضخیمی از چربی دارد که به وی تحمل زمستانهای سخت قطب را میدهد. آنها در فروردین ماه هر سال، یعنی وقتی پاییز قطب جنوب شروع میشود، دریا را که مملو از مواد غذایی است ترک میکنند. و در حالیکه برای سرمای سخت پیشرو لایه چربی ضخیمی تدارک دیدهاند، به طرف جنوب روی یخها به حرکت در میآیند و وقتی به زمین خشک میرسند، با وجود سرمای زیاد جفت گیری میکنند. در ماههای اردیبهشت و خرداد پنگوئن ماده یک تخم میگذارد و بلافاصله آن را تحویل پنگوئن نر میدهد. پنگوئن نر آن را در میان پاهای پرهدار که پر از رگهای خونی است و در نتیجه کاملا گرم است به مدت 45 روز نگه میدارد و پنگوئن ماده به دنبال غذا میرود. ماده به محض این که تخم را تحویل داد به دریا میرود تا جبران مافات کند و وقتی که انرژی و وزن اولیهاش را کسب کرد در حالی که چندین کیلوگرم ماهی در شکم خود ذخیره کرده است، به محل تخمگذاری باز میگردد. تا هنگامی که پرنده ماده از دریا باز می گردد، پرنده نر سه ماه تمام غذا نخورده است و بیش از یک سوم وزنش را از دست میدهد. طی این مدت جوجه هم از تخم بیرون آمده و پدر و فرزند غذای کاملی از غذای نیم هضم شده بدن مادر میخورند. جالب است بدانید وقتی هوا توفانی و کولاک میشود، پنگوئنها در کنار هم تجمع میکنند تا گرم شوند.
ساکن در سرزمینهای دورافتاده
جالب است بدانید پنگوئنها در آب و هواهای مختلف، از مناطق گرمسیر استوایی تا قطب جنوبِ یخ زده زندگی می کنند. این پرندگان در جزایری که جانوران درنده ندارد یا روی بخش های دورافتاده یک قاره زندگی می کنند. هیچ کس نمی داند چرا این پرندگان، معمولا سرزمینهای عجیب و ناسازگار، با سرمای شدید و آب و هوای غیرقابل پیشبینی را برای تولید مثل انتخاب میکنند. اما موفقیت آن ها در تولید مثل و تضمین بقای نسل نشان دهنده انتخاب صحیح آن هاست.پنگوئن ها بسیار باهوش اند و اگر از دور، حرکت های جمعی شان را ببینید، متوجه خواهید شد که آن ها در زندگی جمعی و گروهی بسیار هماهنگ زندگی می کنند و از هم زیستی مسالمت آمیزی برخوردار هستند. ضمن این که پنگوئن ها بسیار باهوشند و از قدرت درک بسیار بالایی برخوردارند و با انسان ها هم روابط عاطفی خوبی برقرار می کنند.
فیل
منظم ترین حیوان جنگل
فیلها در شبکههای منظم اجتماعی زندگی میکنند؛ هرچند زندگی اجتماعی فیلهای نر با ماده کمی متفاوت است. فیل ماده تمام زندگی خود را در گروههای خانوادگی متشکل از مادران، دختران، خواهران و خالهها میگذراند. این گروهها توسط فرزند ارشد دختر یا مادرخانواده ایجاد میشود. در حالی که فیلهای نر بالغ، معمولا تنها هستند. عاجهای فیل، دومین دندانهایش هستند. عاجها به طور مداوم رشد میکنند و در فیل نر بالغ به 18 سانتیمتر هم میرسد. وزن دندان فیل بیش از سه کیلوگرم است. فیل بزرگترین پستاندار روی خشکی است. فیل هندی، فیل ساوانا (فیل بیشهزارها) و فیل جنگل، سه گونه باقی مانده از انواع فیلها هستند. این حیوانات هر روز به نوشیدن حدود 210 لیتر آب و خوردن 150 کیلوگرم سبزیجات نیاز دارند. فیلهای ماده وقتی 12 ساله هستند، بچه به دنیا میآورند و دوره بارداریشان 22 ماه است. فیلها شکارچی طبیعی ندارند و خطر اصلی برایشان از جانب انسانهاست. پوست فیل یک اینچ (5/2 سانتی متر) ضخامت دارد، اما اگر مورد حافظت قرار نگیرد، خورشید میتواند آن را بسوزاند. فیلها از گل و لای برای پوشاندن پوست و محافظت از آن در مقابل نور خورشید استفاده میکنند و با تولید صداها و ایجاد لرزش در زمین با استفاده از پاهایشان، با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند.
خرطوم ۱۴۰ کیلوگرمی
خرطوم فیل، تلفیقی از بینی و لب فوقانی است که کارآمدترین اندام فیل است. فیل با استفاده از خرطومش میتواند غذا را بلند کند، آب را بمکد و سپس آن را به دهانش بریزد. طول خرطوم فیل میتواند به حدود دو متر و وزنش به بیش از140 کیلوگرم برسد. بعضی از دانشمندان معتقدند خرطوم فیل از 000/100 عضله ساخته شده اما استخوان ندارد .فیلها میتوانند شنا کنند. آن ها در آب عمیق از خرطومشان مثل لولهتنفس استفاده میکنند و بهوسیله آن نفس میکشند. فیلها دو الی سه ساعت در روز میخوابند و بقیه وقتشان را صرف غذا خوردن میکنند. غذای مورد علاقهشان هم اقاقیاست. آن ها از مورچه فراریاند چون مورچهها میتوانند به خرطوم حساس فیل، صدمه بزنند. جالب است بدانید بچه فیلها خرطومشان را میمکند و این کار حس تسلی خاطر به آن ها میدهد؛ درست مثل انگشت مکیدنِ نوزاد انسان. فیلهایی که در اسارت باغوحشها زندگی میکنند میتوانند از خرطومشان برای مقاصد هنری استفاده کنند: قلم مو را نگه دارند و تصاویر مختلف را رنگ کنند.
فیلهای باهوش و فهمیده
فیلها زمانی که یکی از اعضای گله شان را از دست میدهند، «مراسم خاک سپاری» برگزار میکنند. اطراف جسد جمع میشوند و مدتی را در سکوت سپری میکنند و قبل از این که محل را ترک کنند با شاخه درختان جسد را میپوشانند. شاید باور کردنی نباشد اما فیلها میتوانند خودشان را در آینه تشخیص بدهند، در حالیکه فقط تعداد کمی از جانوران از این توانایی برخوردارند. دندانهای کرم خورده، در طول عمر فیل تا هفت بار جایگزین میشود. فیلها گوشهایشان را به هم میزنند تا خودشان را خنک کنند. فیلها 60-70 سال در حیات وحش زندگی میکنند و در اسارت میتوانند بیش از 80 سال عمر کنند. مغز فیل با جرم بیش از پنج کیلوگرم (11 پوند)، بزرگ تر از مغز هر جاندار دیگری در خشکی است. طیف گستردهای از رفتارهای مرتبط با هوش از جمله رفتارهایی در ارتباط با غم و اندوه، موسیقی، هنر، نوع دوستی، بازی، استفاده از ابزار، شفقت و خود آگاهی، در فیلها مشاهده میشود.
دلفین
خوشقلبترین حیوان کرهزمین
دلفینها از جمله حیوانات ما قبل تاریخ به شمار میروند. اجداد دلفینها 50 میلیون سال پیش زندگی میکردند. آنها در ابتدا در آبهای کم عمق زندگی و شکار میکردند، اما به تدریج و کم کم خود را به زندگی در آبهای عمیق وفق دادند. به صورت تقریبی ۴۰ گونه دلفین وجود دارد که در ۱۷دسته گوناگون ردهبندی شدهاند. دلفینها همانند دیگر پستانداران، فرزندانشان را به دنیا میآورند و به آنها شیر میدهند. آنها از تواناییهایی چون تولید سونار (ردیابهای صوتی) و شنوایی بسیار قوی برای یافتن طعمههایشان بهره میگیرند. غذای این جانوران، ماهی است. آنها از جمله باهوشترین حیوان روی زمین هستند و روشهای منحصر به فردی برای شکار و برقراری ارتباط دارند. به دلیل تواناییهای ذهنی بالا، ظاهر دوستانه، و جنب و جوش همیشگیشان، دلفینها از گذشته و در طول تاریخ توجه انسانها را به خود جلب کردهاند.
دلفینها هم اسم دارند
اگرچه پوست دلفینها بسیار صاف به نظر میرسد اما آن ها در مقطعی از زندگی خود یعنی در بدو تولد، مقدار کمی مو شبیه سبیل، درست مانند انسانها پشت لب بالایی خود دارند اما به دلیل تماس مداوم با آب، این موها خیلی زود میریزند. این تصور که دلفینها به دلیل نداشتن تارهای صوتی با استفاده از دهان خود صدا تولید میکنند هم اشتباه است، چون تمام صدایی که ما از دلفینها میشویم به کمک سوراخ بینی آن ها تولید میشود. هر دلفین یک صوت اختصاصی و انحصاری دارد که در اجتماع آن ها به عنوان یک اسم در نظر گرفته میشود. کوچک ترین دلفین دریاها گونه «پرپیز» در دریای «کرتز» واقع در خلیج کالیفرنیا زندگی میکند که طولش 5/1 متر و وزنش ۵۰ کیلوگرم است. بزرگ ترین نوع دلفین هم «اُرکا»ست که جنس نر آن تا هشت متر رشد میکند و وزنش تا شش تن هم میرسد! دلفینها بهصورت گروهی (کوچک و بزرگ) زندگی میکنند که برخی از این گروهها شامل ۱۰۰۰تا ۸۰۰۰ دلفین است و در هر گروه دلفینهای ماده در مرکز قرار میگیرند و توسط دلفینهای نر محاصره میشوند.
دلفینها همراه با گونههای مختلف سفر میکنند
برخی دلفینهایی که به آبهای همسایه سفر میکنند، اغلب سبب شکلگیری نژادهای تلفیقی از دلفینها میشوند. دلفین «پهلوسفید» بومی اقیانوس آرام، یکی از همین نمونههاست که از آمیزش دلفین و نهنگ شکل گرفته است. این پدیده در دلفینها به دلیل ویژگیهای معاشرتی، مهربانی و کنجکاوی که دارند، تعجبی ندارد. آن چه که دلفینها در مشاهده اشیای رنگی میبینند هنوز برای محققان ناشناخته است. مطالعات رفتارشناسی نشان می دهد که دلفینها به نور واکنش نشان میدهند در حالیکه در مقابل مشاهده رنگ، واکنشی از خود نشان نمیدهند. دلفینها همچنین به دلیل نداشتن ناحیه بویایی در مغز خود، قادر به تشخیص بو نیستند و حس بویایی ندارند. آن ها شناگران، غواصان و شیرجه زنان ماهری هستند و کمکهای زیادی به انسان میکنند. به ماهیگیران کمک میکنند تا ماهی بیشتری صید کنند، به غواصان کمک میکنند تا کشتیهای غرق شده را پیدا کنند، از غرق شدن شنا گران در دریا جلوگیری میکنند و حتی به پزشکان کمک میکنند تا خیلی از مشکلات رفتاری کودکان را درمان کنند.
منابع: زیست بوم، مجله دنیای حیوانات، ایسنا، نمناک