یازدهم اردیبهشت ماه، سالروز درگذشت «گل آقا» یا همان کیومرث صابری فومنی است. مرحوم صابری عمرش را برای اعتلای فرهنگ ایران زمین و نشر طنز فاخر و نشاندن لبخند روی لبان هموطنانش گذاشت. کار استاد متمرکز روی طنز مکتوب بود اما این روزها یک راه تازه برای خنداندن مردم در کشور ما رونق گرفته به نام استندآپ کمدی. روشی که چندان تخصصی هم دنبال نمی شود. به بهانه سالروز درگذشت گل آقای ملت ایران تصمیم گرفتیم در این پرونده، علاوه بر این که یادی کنیم از طنز گل آقایی، درباره ضرورت شادی و نشاط در جامعه و اهمیت خندیدن و خنداندن صحبت کنیم. ضمن این که چند روز دیگر روز جهانی خنده است و تقارن نسبی این روز با این پرونده، دلیلی می شود برای بررسی راه های شاد کردن دیگران. به همین منظور نگاهی می اندازیم به کتاب «خنداننده شو» که با حمایت برنامه «خندوانه» ترجمه و ارائه شده و در آن، راه های تبدیل شدن به یک استندآپ کمدین (خنداننده) را قدم به قدم و با تمرین های عملی آموزش می دهد. اگر این کتاب را با دقت مطالعه کنیم و در کنارش تمرین هایش را انجام دهیم و همزمان، برنامه های استندآپ داخلی و خارجی را هم ببینیم، شک نکنید که می توانیم تبدیل به یک خنداننده برتر شویم. حداقل مزیتش این است که در دورهمی های خانوادگی و دوستانه می توانیم بقیه را سرگرم کنیم و به جمعهای دوستانه و خانوادگیمان رونق دهیم یا از این بالاتر، حتی می توانیم تبدیل به یک کمدین حرفه ای شده و از راه «بامزه بودن» پولدار هم بشویم. هدف تان از خنداننده شدن هرچه هست، با پرونده امروز همراه ما باشید.
درباره کتاب خنداننده شو
فرمولهای خنداننده شدن
طنز و کمدی همیشه یکی از محبوبترین گونههای نمایشی بوده است. شاید دلیل علاقه مردم به شوخی و خنده، فراموش کردن هر چند کوتاه مدتِ مشکلات روزمره باشد. از جمله گونههای کمدی که در دنیا بسیار جا افتاده و پر مخاطب است، استندآپ کمدی (اجرای تک نفره کمدی روی صحنه) است. در پیشگفتار کتاب «خنداننده شو» رامبد جوان این گونه نوشته: «استندآپ کمدی به مفهوم دقیق آن در ایران، چندان شناخته شده نیست. هرچند همیشه کسانی بوده و هستند که با بذله گویی و اجراهای کمدی اندکی به استندآپ کمدی نزدیک شدهاند، اما تا همین اواخر به صورت جدی و با عنوان اصلی به این مقوله پرداخته نشده بود. اگر با نگاهی کلی تر استندآپ کمدی را طنزی بدانیم که مخاطبان با دیدن اجرای آن می خندند، این رسم از دیرزمان در فرهنگ ما رایج بوده است. آن چه در قالب پیش پرده خوانی بوده یا در سنت مقامه گویی های طنز رخ می داده است (که دو نفر درباره موضوعی خنده آور نزد مخاطبان گفت و گو می کردند) یا آن چه کم و بیش تلخک های دربار انجام می دادند، سطح و جنس متفاوتی از همین رسوم دیرینه است.» رامبد جوان در برنامه شبانه «خندوانه» و در قالب مسابقه خنداننده برتر، نگاهی عمیق به این گونه نمایشی محبوب انداخت. او درباره شروع این برنامه می گوید: «تلاش کردیم استندآپ کمدی را به شکل صحیح به فرهنگ طنز ایرانی وارد کنیم. در راه بومی شدن آن نیز تلاش کردیم و واژه فارسی خنداننده را جایگزین کمدین کردیم.» رامبد جوان پس از دیدن استقبال چشمگیر مخاطبان و وجود استعدادهای زیاد در این زمینه تصمیم می گیرد به صورت جدی و آکادمیک به رشد و آموزش استندآپ کمدی از پایه کمک کند که در نخستین قدم، این کتاب را با اندکی دخل و تصرف و مطابقت با فرهنگ ایرانی، در اختیار علاقمندان می گذارد. کتابی برای آموزش گام به گام استندآپ کمدی تا دوستداران این گونه با اصول و زیربناهای اجرای درست یک استندآپ کمدی آشنا شوند. این کتاب که «جودی کارتر» آن را نوشته، «حسین کلهر» و «رشید جعفرپور» به اتفاق آن را ترجمه کردهاند و نشر «ترمه و ترنج» با قیمت 17 هزار تومان منتشر کرده است.
از نویسنده کتاب، بیشتر بدانیم
کتاب «خنداننده شو» ترجمه ای است از Standup Comedy: The Book اثر خانم جودی کارتر (Judy Carter) نویسنده، مربی موفقیت شخصی و کمدین شهیر آمریکایی که نتیجه بیش از 30 سال کار او به عنوان کمدین و مربی طنز است. جودی کارتر که از کودکی با لکنت زبان متولد شده بود، خواهر بزرگتری داشت که او هم با مشکل جسمی شدیدی دست به گریبان بود. برای همین جودی هشت ساله تصمیم گرفت از روی کتاب، شعبده بازی یاد بگیرد تا بتواند با خواهرش ارتباط برقرار کند و او را بخنداند. جودی کم و بیش به اجرای تردستی در مراسم می پرداخت تا با مدرک کارشناسی ارشد هنرهای نمایشی از دانشگاه کالیفرنیا دانش آموخته شد. کارتر پس از آن در برنامه های تلویزیونی به اجرای برنامه شعبده بازی می پرداخت تا در سال 1979 به استندآپ کمدی تغییر رشته داد. از آن زمان تا کنون او برنامه های استندآپ کمدی، کلاس های آموزش کمدی و همایش های موفقیت بی شماری را در سراسر جهان برگزار می کند. از دو نفر مترجم کتاب، نام «حسین کلهر» بیشتر برای ما آشناست. چند سال پیش بود که یک شب در برنامه «رادیو هفت» جوانی را دیدیم که با لحنی ساده، متن هایی را می خواند که نمی فهمیدیم جدی می گوید یا شوخی می کند؟ «حسین کلهر» همان جوان است که مهندسی عمران خوانده و کارش را با نشریات دانشگاهی شروع کرد و بعدتر در «همشهری جوان» طنز نوشت. او را می توان اولین استندآپ کمدین رسمی تلویزیون نامید که در ادامه کارش، مجری برنامه های زیادی شد. کتاب طنزی هم به نام «دوسیب نیوتن» دارد که همان متن های برنامه «رادیو هفت» است و همان سال انتشار، پرفروش ترین کتاب طنز شد. حسین کلهر این روزها به برنامه سازی رو آورده و در کارش بسیار موفق است.
بریدههایی از کتاب خنداننده شو
یک سر سوزن استعداد طنز هم کافی است
از آن جایی که نمی شود این کتاب 135 صفحه ای را به طور کامل یا حتی ناقص و فشرده در این پرونده آورد، بخش هایی کاربردی از آن را به صورت کنسروی برای شما که دوستدار یادگیری فنون و فرمول های کمدین شدن هستید، نقل می کنیم. به این امید که علاقمند شده و اصل این کتاب و کتاب های دیگر در این زمینه را بخرید و بخوانید.
دو عنصری که برای خنداندن مردم لازم است:
انگیزه برای خنداندن و شناختن استعدادهای بالقوه وجودتان است. یک سر سوزن استعداد طنز هم کافی است.
شش توجیه بی اساس برای فرار کردن از رفتن روی صحنه اجرای استندآپ کمدی:
- می ترسم | اضطراب یک واکنش طبیعی است، اجازه ندهید این ترس طبیعی جلوی رویاهای شما بایستد.
- خجالت می کشم | خیلی از کمدین ها خجالتی هستند ولی رفتن روی صحنه باعث می شود از زندگی معمولی فرار کرده و هرچه دلشان می خواهد بگویند.
- قیافه و تیپ جذابی ندارم | برای اجرای کمدی لازم نیست چهره دلربایی داشته باشید، مردم بحث روشنفکری نمی خواهند بشنوند، فقط می خواهند بخندند.
- چاق یا زشتم | استندآپ کمدی یکی از معدود شاخه های هنرهای نمایشی است که آدم ها را با هر سایزی می پذیرد.
-طنزنویس نیستم | استندآپ کمدی نویسندگی نیست، حرف زدن و اجرا کردن است. یک اجرای زنده است، نه کتابی برای خواندن در اوقات فراغت.
- جلوی مردم خشکم می زند | بهت زدگی و فرار مطالب از ذهن هم مانند ترس از سخنرانی، درمان پذیر است. بهترین درمان آن هم قرار گرفتن در موقعیت و رو به رو شدن با شرایط ترسناک صحبت کردن جلوی جمع است.
پنج راز بزرگ برای خنداندن مردم:
- جوک تعریف نکنید | جوک تعریف کردن روش نخ نمای اجرای کمدی است.
- داستان نگویید | داستان های بامزه معمولا جواب نمی دهند و به اندازه کافی برای مخاطب خنده دار نیست.
- سعی نکنید بامزه باشید | لازم نیست مثل یک دلقک رفتار کنید تا مردم را بخندانید. قانون کمدی می گوید اگر محتاج باشید بقیه به شما بخندند، هیچ کس نخواهد خندید.
- جدی باشید | کمدی یک کسب و کار جدی است. بهترین اجرا، اجرایی است که شما در انجامش جدی و منضبط باشید اما برای مردم خنده دار باشد.
- آرام باشید | شما استندآپ کمدی اجرا می کنید. دکمه های موشک بالستیک زیر دست شما نیست که اگر کار اشتباهی انجام دهید، فاجعه قرن رقم بخورد.
موضوعاتی که در اجراها مردم دوست ندارند ببینند:
جوک های نژادپرستانه، بیماری های صعب العلاج، به تصویر کشیدن تصاویر مشمئزکننده، استفاده از کلمات رکیک
چطور مطالب خام خود را خوردنی (بانمک) کنیم:
- مقدمه / ضربه | تمام رفتارها و گفتارها در یک اجرا باید به شکل «مقدمه / ضربه» طراحی شود. یعنی یک مقدمه ساده که ذهن مخاطب را آماده می کند و بعد یک ضربه که از آن ها خنده می گیرد.
- طعنه | گفتن چیزی که به وضوح در تضاد با چیزهای قابل مشاهده است، یک راه قابل اعتماد برای خنداندن مردم است.
- مقایسه | مقایسه دو موضوع با هم، یک راه ساده و بسیار کاربردی برای ساخت کمدی است. مثلا مقایسه کودکان امروزی با کودکی خودمان.
- تشبیه | تشبیه ها از این نظر در کمدی مهم هستند که به تصویرسازی کمک می کنند. تصویرسازی مهم ترین مهارت یک بازیگر در اجراهای تک نفره است.
- مشاهده | مشاهدات دقیق، بخشی از کار روزانه یک کمدین است که سعی می کند به اتفاق های روزمره و معمولی روح کمدی ببخشد و از پدیده های بی معنی، کمدی استخراج کند.
- تقلید | منظور ادا درآوردن نیست بلکه منظور نشان دادن افرادی است که درباره شان حرف می زنید.
- فهرست سازی | ساختن فهرست هایی که مردم را می خندانند، ضربه های خوبی به دست می دهند.
- ارجاع | در استندآپ کمدی ارجاع به معنی یادآوری جوک یا صحبتی است که قبل از حرفی که می خواهید بزنید، در همین اجرا زده اید.
طنز گل آقایی چه بود؟
طنز و کاریکاتور، توهین نیست
اگر سن تان به دوران انتشار نشریات گل آقا قد بدهد، امکان ندارد یکی از آن ها، از هفته نامه گرفته تا ماهنامه و سالنامه و بچهها گلآقا را یک بار ندیده و نخوانده باشید. یا یکی از طنزها و کارتون ها و طرح جلدهایش را به یاد نداشته باشید. اگر هم آن دوران را درک نکرده اید ولی علاقه مند به طنز هستید، حتما اصطلاح «طنز گل آقایی» را شنیده اید. به طور خلاصه، طنز گل آقایی طنزی بود که تخریب نمی کرد. مانند تیغ جراحی در راستای بهبود جامعه و آدم هایش عمل می کرد، نه مانند چاقوی سلاخی برای دریدن افراد. رضا رفیع، طنزپرداز، در سالگرد درگذشت گل آقا در روزنامه اطلاعات نوشت: «او در نوشتن طنزی سالم و سازنده، گزنده و منصفانه، انتقادی و دلسوزانه، سیاسی و جسورانه، اخلاقی و انسان دوستانه، آن چنان همت و قدرتی نشان داد که به سرعت نامش بر سر زبان ها افتاد و «گل آقا» از «صابری» معروفتر شد. و این نبود مگر به دلیل قدرت و قوت افزونی که در قلم طنزآمیز گل آقا نهفته بود.» از نظر گیتی صفرزاده، سردبیر نشریه گلآقا «یکی از مهم ترین نکاتی که باعث میشد نام طنز گلآقایی در آن دوره مطرح باشد، این بود که کیومرث صابری فومنی عقیده داشت طنزی که نوشته میشود نباید عریان و تلخ باشد. گلآقا در دوره خود تلاش کرد تا این مطلب را جا بیندازد که طنز و کاریکاتور توهین نیست و حالا به نظر میآید باید دوباره کار شود تا بگوییم طنز و کاریکاتور برای جامعه لازم است.» علی زراندوز، سردبیر بچهها گلآقا نیز با اشاره به این که نشریه گلآقا با طیف وسیعی از مخاطبان عام سر و کار داشت می گوید: «نوع ارتباط برقرار کردن با مخاطبان برای گلآقا با طنز گلآقایی میسر بود و آقای صابری از ابزاری که در دست داشت به خوبی استفاده کرد. صابری برای نگارش مطالبش خبر را میگرفت و از زوایای مختلف به آن نگاه میکرد و به ایدهآل ترین شکلی که میتوانست به آن میپرداخت. فضاسازیهایش بسیار گیرا و جذاب بود و به نظر میآمد اخبار بهانهای است که صابری قدرت بیان و نگارش خود را پیدا کند.»
منبع: حوزه هنری
میثم درویشانپور، کمدین برتر خندانندهشو در گفت وگو با «زندگیسلام» از تجربیاتش برای اجرای یک استندآپ کمدی بی نقص میگوید.
چطور یک کمدین واقعی شویم؟
«میثم درویشانپور» را با خندوانه و خندانندهشو میشناسیم. او که بعد از رقابت با تعداد زیادی جوان با استعداد در چند روز به محبوبترینهای تلویزیون تبدیل شد، حالا کلی طرفدار دارد. برای اینکه درباره استندآپ کمدی و راههای ورود به این حرفه بیشتر بدانیم به سراغ او رفتیم.
خودتان چطور به یک کمدین تبدیل شدید؟
قبل از خندوانه مثل همه آدمهای دیگر در جمع دوستان و آشنایان که دور هم مینشستیم، خاطراتی تعریف میکردم و آنها به حرفهایم میخندیدند. بعد از مدتی یکی از دوستان به من گفت چرا این موضوع را به صورت حرفهای دنبال نمیکنی؟ ابتدا آن را جدی نگرفتم. مدتی گذشت و مسابقه خنداننده شو پیش آمد و توانستم در خنداننده شو خودم را اثبات کنم. در واقع با خندانندهشو بود که استندآپ کمدی را شروع کردم. من هیچ وقت برای استندآپ کمدی کلاسی نرفتم. البته در خندانندهشو اساتیدی داشتم که اجرا و متنهایم را با آنها بررسی میکردم. اما قبل از آن هیچ آموزشی در زمینه استندآپ ندیدم. معتقدم هنوز در زمینه آموزش استندآپ کمدی ضعیف هستیم. ما حتی کتاب مشخصی در زمینه اجرای استندآپ نداریم. البته چند وقت پیش با حمایت رامبد جوان کتاب «خندانندهشو» از «جودی کارتر» ترجمه و منتشر شد.
فکر میکنید یاد گرفتن استند آپ کمدی بیشتر ذاتی است یا با آموزش به دست میآید؟
در بحث استندآپ کمدی خلقیات و ویژگیهای ذاتی افراد تاثیر زیادی دارد. بیشتر آدمها فکر میکنند شوخی کردن به نوعی تولید محتواست بنابراین نتیجه میگیرند که بیشتر از همه، آموزش در کیفیت کار یک کمدین تاثیر دارد. اما من مخالفم. معتقدم بیشتر از همه نحوه ارائه محتواست که میتواند محتوا را جذاب کند. کسی که هنر خنداندن اطرافیانش را دارد، میتواند کمدین خوبی شود.
فکر میکنید در یادگرفتن استندآپ کمدی بیشتر از همه چه چیزی اهمیت دارد؟
در کتاب «خندانندهشو» خیلی ساده توضیح داده شده که اصلا استندآپ چیست و چطور باید آن را اجرا کرد. کسی که به استندآپ علاقه داشته باشد این کتاب میتواند برایش مفید باشد. اما به هرحال یک کتاب هرگز نمیتواند برای اتفاق بزرگی مثل استندآپ کمدی شدن، کافی باشد. ما نیاز داریم اجرای دیگران را ببینیم. به خصوص کمدیهایی که به مدت زمان طولانی، بیشتر از یک ساعت اجرا میشود و با این زمان طولانی مخاطبشان را خسته نمیکنند. مثلا خودِ من اجرای آقای «امینی»، «جبرانی» و «لویی سیکی» را دنبال میکنم. علاوه بر اینها کلاسهای آموزشی استندآپ همین حالا و در حد همین دوستانی که در خندوانه اجرا میکردند، برگزار میشود.
بعد از خندوانه چقدر کارتان تغییر کرد؟ الان یکسره درگیر استندآپ و اجرا هستید؟
بله. بعد از خنداننده شو، مردم، بیشتر با استندآپ کمدی آشنا شدند و ما را شناختند. هرچند هنوز جای زیادی دارد که کار کنیم و میان مردم فرهنگ شوخی کردن را جا بیندازیم اما حالا همه تفاوت یک شومن با کمدینها را می دانند و در مجالس شان از کمدین ها هم دعوت می کنند. البته این که دائما درگیر برنامه و اجرا باشیم این طور نیست. ممکن است یک هفته هم اجرا نداشته باشیم اما گاهی پیش می آید در یک روز دو اجرا داشته باشیم. هرچند دیگر خنداننده شو با همان سطح جذابیت و محبوبیت برایم تکرار نخواهد شد. اما سعی می کنم علاوه بر این که مستمر اجرا داشته باشم و روی کیفیت اجرا در حد و اندازه فرد برتر خندوانه کار کنم تا از ذهن مردم فراموش نشوم.