علیرضا کاردار- نقاشی یکی از رشتههای اصلی هنرهای تجسمی است که قدمت آن به شش برابر زبان نوشتاری می رسد. قدیمیترین نقاشیها در دنیا که متعلق به حدود 32 هزار سال پیش است، با استفاده از رنگدانههای سیاه و قرمزِ موجود در مواد مختلف، حکاکی و رنگ شده اند و تصاویری از اسبها، کرگدنها، شیرها، بوفالوها و ماموتها را نشان میدهند. گفته میشود انسانهای اولیه برای برقراری ارتباط با یکدیگر و همچنین تسخیر نیروهای طبیعت، از نقاشی استفاده میکردند و به دنبال آن یاد گرفتند برای بیان اندیشه و آن چه در ذهن دارند، از طراحی و نقاشی استفاده کنند که همین، به پیدایش خط تصویری منجر شد. منتها سالهای طولانی است که هنر نقاشی، هویتی جدا از خط نوشتاری و خطاطی یافته و وجود مکاتب، سبکها و تکنیکهای گوناگون نقاشی و هنرمندان نابغهای که نامشان با خلق بهترین آثار دنیای نقاشی گره خورده، گویای همین نکته است. با این مقدمه، نقاشی هم مثل هنرهای دیگر، همیشه و همواره علاقه مندان خودش را داشته و دارد، چه آنها که از نصب نتیجه کار نقاشان بر در و دیوار اتاق و خانهشان لذت میبرند، چه آن ها که دوست دارند دست به مداد و قلم و رنگ ببرند و خودشان اثری خلق کنند. پرونده امروز زندگیسلام، بسته راهنمای جمع و جوری است برای کسانی که دوست دارند از این هنر و روشهای پرداختن به آن، بیشتر بدانند.
تاریخچه نقاشی: ساده، خلاصه، قابل فهم
برای آشنایی با تاریخچه نقاشی، می توان پیشینه این هنر را به دو دسته تقسیم کرد.
1. «مکاتب نقاشی ایرانی» که شامل دو دوره قبل و بعد از اسلام است. دوره قبل از اسلام، شامل دیوارنگارههای غارها، نقاشی روی سفال و نقاشی دیواری می شود و دوره پس از اسلام، شامل مکتبهای سلجوقی، تبریز، شیراز، قزوین، صفوی، قاجار و نقاشی معاصر است.
2. «مکاتب نقاشی جهان» که خودش به چهار دوره تقسیم می شود.
نقاشیهای تمدن باستان که شامل بین النهرین، مصر، چین، ژاپن و هند، نقاشی اروپا قبل از رنسانس، نقاشی اروپا از رنسانس تا نیمه سده 19 میلادی و مکاتب نقاشی معاصر غربی است.
چه شغل هایی در انتظار دانشآموختگان نقاشی است؟
وقتی صحبت از هنر نقاشی می شود، بیشتر مردم تصویر بوم و تابلو جلوی چشم شان ظاهر می شود. گروه اندکی هم یاد دیوارهای ترک خورده منزل شان و نیاز داشتن آن به «نقاشی ساختمان» می افتند! در حالی که امروزه نقاشی علاوه بر تابلوهای چشمنوازی که می بینیم، در موارد بسیاری مثل نقاشی روی چهره، نقاشی روی کیف، کفش، ظروف، وسایل منزل، دیوار اماکن و... کاربرد دارد. به جز اینها، موقعیت های شغلی دیگری هم پیش پای دانش آموختگان این رشته است. این هنرمندان می توانند در مقاطع مختلف و در آموزشگاه های خصوصی تدریس کنند، برپایی نمایشگاه و کارگاه و ورک شاپ هم از دیگر مشغولیتهای نقاشان است. در کنار این، از تصویرسازی کتابهای کودک و بزرگ سال هم غافل نشوید.
نقاشی همان کپیکاری است؟
نقاشی، فرایندی است که طی آن روی یک سطح مانند کاغذ یا بوم، طرح و نقش و تصویری به وسیله مداد و انواع رنگ، ایجاد می شود. همه بچه های دنیا از وقتی که بتوانند چیزی در دست بگیرند، قلم را برداشته و روی هر سطحی که سر راهشان باشد، چیزی را که می بینند، نقاشی می کنند. برای همین خیلی ها فکر می کنند نقاشی یعنی کپی کردن از طبیعت و پیرامون روی بوم و کاغذ. بخش زیادی از آن هم برمی گردد به توقع اطرافیان از کودک و تصور میکنند نقاشی، فقط به سبک «رئال» یا «واقع نمایی» محدود می شود که رایجترین و شناخته شده ترین سبک بین عموم است، آن هم نه کپی از سوژههای پیچیده، بلکه کپی از دم دستی ترین سوژه ها مانند یک سبد میوه یا یک گلدان گل! از طرفی، همین رویه در فضای آموزشی هم وجود دارد و مثلا معلم هنر دبستان، روی تخته یک ظرف می کشد و دانش آموزان هم باید عین همان را نقاشی کنند، غافل از این که این روند، باعث نابودی خلاقیت در کودکان می شود و شروع تقلید صرف و خلق آثاری کسل کننده است. نقاشی، کپیکاری نیست. نقاشی، خلق تصاویر ذهنی با الهام از پیرامون است.
از تکنیکهای نقاشی، بیشتر بدانید
تکنیک نقاشی، یعنی نقاشی با چه وسیله و ابزاری شکل گرفته است؟ رنگروغن، مدادشمعی، پاستیل، آبرنگ، اکرلیک، مدادرنگی، کُلاژ، زغال، آبمرکب و... همه ابزار و وسایلی هستند که در دنیای نقاشی، کاربرد دارند و تصاویر جذاب و متفاوتی با استفاده از آنها شکل میگیرد و بدیهی است کار کردن با هر کدام، نیاز به مهارت و تسلط بر ظرایف و جزئیات خاص آن وسیله دارد. به طور معمول بیشتر نقاشان کاربلد دنیا، می توانند با چندین وسیله متفاوت، نقاشی بکشند اما روی یک تکنیک به شکل تخصصی مسلط هستند. این روزها یکی از تکنیک های پرطرفدار نقاشی، نقاشی با قلمنوری است. در این تکنیک، هنرمند با قلم نوری و به کمک نرم افزارهایی مثل فتوشاپ، پینت، مانگا استودیو و... یک نقاشی دیجیتالی را که گاهی از شدت واقعگرایی، از نقاشی دستی قابل تشخیص نیست، خلق می کند.
چهجوری نقاش بشویم؟
به طور معمول، برای نقاش شدن دو راه پیش رو داریم: رفتن به دانشگاه و دنبال کردن هنر نقاشی به عنوان یک رشته تحصیلی یا مراجعه به کلاس های آزاد هنری و گذراندن مبانی هنرهای تجسمی و به دنبالش، یادگیری تکنیک نقاشی مورد علاقه. روش اول، شامل این دو شکل است:
1. تحصیل در هنرستان و رشته نقاشی، شرکت در کنکور هنر، گذراندن دوره چهار ساله کارشناسی نقاشی در دانشکده هنر، در صورت تمایل به ادامه تحصیل، دو سال کارشناسی ارشد در رشتهای مثل تصویرسازی سپس تحصیل در رشتهای مثل پژوهش هنر در مقطع دکترا.
2. تحصیل در هنرستان، شرکت در کنکور کاردانی هنر، دوسال تحصیل در مقطع کاردانی نقاشی سپس دو سال تحصیل در مقطع کارشناسی و...
فراگرفتن هنر نقاشی به شکل آکادمیک، شامل گذراندن دروس عمومی و تخصصی مثل طراحی، تاریخ هنر، تجزیه و تحلیل آثار هنری و... در کنار کارگاههای عملی است. فرا گرفتن نقاشی به شکل آزاد نیز شامل پشت سر گذاشتن دروس عملی و مراحل خلق یک نقاشی با تکنیک ها و سبکهای گوناگون است.
نقاش شدن، نیاز به چه پیشزمینههایی دارد؟
مهم است علاقه مندان به تسلط بر هنر نقاشی، ابتدا برای فهم «مبانی هنرهای تجسمی»، در مفاهیمی مثل نقطه، خط، سطح، ریتم و... به مهارت کافی دست یابند. در عینحال، مهارت هایی مانند خوب دیدن، دقت در جزئیات پیرامون، رنگ شناسی، توجه به نور و... باید در فرد علاقه مند به نقاشی تقویت شود. یکی دیگر از مهم ترین پیشنیازهای این رشته، آشنایی با تاریخ هنر و مکاتب هنری است. به شکل کلی، شخصی که میخواهد وارد دنیای هنر شود، باید علاوه بر داشتن استعداد، صبور و پرحوصله باشد و در کنار بسیار دیدن آثار هنری، تمرین و تکرار را فراموش نکند.
نقاشی، نیاز به چه ابزاری دارد؟
با توجه به تکنیک های گفته شده، ابزارهای مورد نیاز برای خلق یک اثر نقاشی متفاوت است. ضمن این که هر وسیله، براساس برند تجاری و اندازه و کیفیت و کاربرد، قیمت متفاوتی دارد. به شکل کلی، هر هنرمند برای شروع نقاشی نیاز به کاغذ، مقوا، بوم، سه پایه، رنگ، قلم مو، مداد و وسایلی از این دست دارد. این روزها قیمت دفترهای بزرگ نقاشی از دو تا 25 هزار تومان، بوم و سه پایه از 10 تا 120 هزار تومان، قلم مو در اندازه های مختلف از 10 تا 80 هزار تومان، مداد رنگی از پنج هزار تا یک میلیون و 350 هزار تومان، آبرنگ از 10 تا 900 هزار تومان، گواش از 10 تا 600 هزار تومان، رنگ روغنِ بستهای از 25 تا 250 هزار تومان و... قیمت دارد. بله! متاسفانه نقاشی، هنر گرانی است.
با معروفترین سبکهای نقاشی، آشنا شوید
برخی از معروفترین سبکهای نقاشی که هر کدام، سالها پیش به وسیله شخصی خلق شدند و به دست اشخاصی، بسط پیدا کردند، به این ترتیب است:
* رئالیسم؛ این سبک به معنی به تصویر کشیدن طبیعت بیجان، آدمها و اتفاقات به شکلی که در زندگی و واقعیت دیده میشود، بدون هرگونه حذف و اضافه است. «لئوناردو داوینچی»، چهره صاحبنام این سبک است.
* امپرسیونیسم؛ سبکی از نقاشی که به جای طراحی و رنگگذاری دقیق، با کنار هم گذاشتن لکههای تیره و روشن شکل میگیرد. «کلود مونه» از نقاشان مطرح این سبک است.
* کوبیسم؛ سبک کوبیسم از کلمه cube به معنی مکعب گرفته شده است. منتقدان در توصیف این سبک میگویند: کوبیسم، ماجرای مکعبهاست. سبک کوبیسم با نام «پیکاسو» گرهی ناگسستنی خورده و با دیدن نقاشیهای او که از مجموعه ای از اشکال هندسی در سطوح گوناگون و ارزشهای رنگی متفاوت شکل گرفته است، پی به راز و رمزهای این سبک میبرید.
* آبستره؛ بهترین و سادهترین توصیف برای این سبک، کلمه «اتفاقی» است. سبکی که در لحظه شکل میگیرد و هیچ شکل طبیعی در آن قابل شناسایی نیست و نقاش فقط از رنگ و فرمهای تمثیلی برای بیان حرف خود بهره میگیرد. تابلوهای «جکسون پولاک» که با پاشیدن رنگ روی بوم شکل گرفتهاند، بهترین مثال برای این سبک است.
* اکسپرسیونیسم؛ سبکی در خدمت بیان درونیات هنرمند و به تصویر کشیدن احساسات عمیقی مثل ترس، نفرت و اضطراب است. سبکی که در آن، نقاش با استفاده از تاشهای مهیج و چرخشی قلم و رنگهای تند و تاثیرگذار، مخاطب را درگیر احساساتش میکند. تابلوی معروف «جیغ» اثر ادوارد مونش را به یاد بیاورید.
* سورئالیسم؛ فراواقعگرایی! استفاده از اجزای واقعی در یک بستر غیرواقعی. تابلوی «تداوم حافظه» اثر سالوادور دالی، یکی از بهترین آثار سبک سورئال است.
* با تشکر از خانم «مهیار تکلو» کارشناس نقاشی و شاغل در این زمینه و خانم «دلارام کاردار» کارشناس ارشد نسخه شناسی، مدرس و محقق آثار هنری که در تنظیم این مطالب ما را یاری رساندند.