درباره نحوه اثرگذاری چالش «نهنگ آبی» و به بهانه خودکشی دو دختر جوان تحت تأثیر این بازی
تعداد بازدید : 282
نهنگ آبی در ایران هم قربانی گرفت
روز شنبه خبر شوکهکنندهای بهسرعت در خبرگزاریها منتشر شد؛ دو دختر نوجوان خودشان را از پل روگذری در اصفهان به پایین پرت کردند. ابتدا خبرهایی از این اتفاق در فضای مجازی دست به دست شد و ساعتی بعد، انتشار عکسها و ویدئوهایی از این ماجرای ناراحتکننده، تلخی حادثه را چندبرابر کرد. اولین سوالی که در ذهن مخاطبان شکل میگرفت، دلیل این ماجرا بود. آن دو دختر نوجوان چرا باید دست به چنین کاری بزنند؟ به گزارش خبرآنلاین، فرمانده نیروی انتظامی استان اصفهان در این باره گفتهاست: «در پی اعلام مرکز فوریتهای پلیسی ۱۱۰ مبنی بر سقوط دو دختر نوجوان از پل روگذر در شهر اصفهان، تیم فوریتهای پلیسی بلافاصله به محل اعزام شد. متأسفانه بر اثر این حادثه یکی از دختران که ۱۵ ساله بود در دم فوت کرد و دیگری که ۱۶ ساله است به شدت مجروح و به بیمارستان منتقل شد. بر اساس گزارش های موجود حال دانشآموز مجروح نیز وخیم اعلام شدهاست». این مقام ارشد انتظامی گفت: «این دو نوجوان قبل از پرت کردن خود توسط یک دستگاه ضبط صوت، با خانوادهشان خداحافظی و علت این کار را انجام بازی آنلاین نهنگ آبی در فضای مجازی اعلام کردهاند». سردار معصومبیگی با اشاره به این که نوجوان مجروحشده بیان کرده که تحت تأثیر این بازی دست به خودکشی زده است، گفت: «پلیس درباره بازی نهنگ آبی هشدارهایی داده بود. این بازی در کشورهای مختلف قربانی گرفتهاست. تأثیر بسیاری بر ذهن دارد و افراد را وادار به رفتارهای پرخطری همچون خودزنی و خودکشی میکند». حدود یک ماه پیش هم ویدئوهایی مبنی بر خودکشی دو جوان ایرانی تحت تأثیر نهنگ آبی منتشر شد که همان موقع رئیس اورژانس اجتماعی آنها را تکذیب و ادعا کرد، اقدام به خودکشی پیچیدهتر از آن است که افراد از طریق بازی به آن دست بزنند و با این حساب متاسفانه این دودختر اولین قربانیان رسمی نهنگ آبی در کشور هستند. شوک و بهت ناشی از این اتفاق باعث شد ما در پرونده ویژه «زندگیسلام»، بار دیگر به این بازی خطرناک بپردازیم. نهنگ آبی چیست و از چه مکانیزمی برای تأثیرگذاری بر ذهن کاربران استفاده میکند؟ از یک روانشناس هم برای تحلیل این بازی کمک گرفتهایم و درنهایت به کسانی که با افراد درمعرض خودکشی در ارتباط هستند، چند راهکار را پیشنهاد کردهایم.
از چالش «نهنگ آبی» بازی مرگبار اینترنتی، چه میدانید؟
خودکشی کن، برو مرحله بعد!
«چالش نهنگ آبی» عنوان یک بازی آنلاین و از جمله بازیهای خطرناک اینترنتی است که مدتی اخبار و حواشی درباره آن افزایش پیدا کردهبود و حالا هم با خودکشی عجیب دو دختر نوجوان در اصفهان، مجدد تیتر اول اخبار شده است. این بازی را « F57» یکی از گروههای مرگ فضای مجازی روسیه، در سال ۲۰۱۳ شکل داد و در شبکه اجتماعی خاصِ روسها، یعنی «ویکی» منتشر کرد. بازی عجیب و خطرناکی که این روزها کاربران زیادی از نقاط مختلف دنیا دارد و توانسته است، بیش از 130 فقره خودکشی در دنیا را به نام خود ثبت کند. «فیلیپ بودکین»، دانشجوی سابق روان شناسی، ادعا میکند مبتکر بازی است و این بازی را با هدف حذف شدنِ آدمهای بهدردنخور و بیانگیزه جامعه، طراحی و تولید کرده است. انتخاب نام «نهنگ آبی» اشاره به خودکشی دستهجمعی نهنگها به دلایل نامعلوم دارد. این بازی در روند خود، کاربر را تشویق به خودکشی میکند. گفته میشود اولین خودکشی ناشی از بازی نهنگآبی در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتادهاست. طراحان بازی برای تغذیه معنایی نوجوانان، از محیطی حماسی استفاده میکنند؛ به این معنا که خودکشی تحت نام «نهنگ آبی» همراه با چندین نوجوان دیگر به ایجاد شرایط هیجان برانگیزی برای هر نوجوان منجر میشود و بر اساس آن از او کارهای احمقانهای خواسته میشود اما آکنده از معنا و ارتباط با دیگران است و نوجوانان بسیاری حاضرند برای آن بمیرند. این بازی برای کسانی که در زندگی هدف و آرزویی ندارند و برای کودکان و نوجوانانی که ممکن است از سر کنجکاوی و برای تجربه هیجان، تن به هر خطری بدهند، بسیار خطرناک است. هرچند حرف و حدیثهایی که درباره این بازی آنلاین وجود دارد و این که به تازگی در کشورمان هم امکان دسترسی به آن فراهم شده، در حد گمانهزنی است اما ما پدر و مادرها، باید در مقابل دنیای بیرحم رسانه، هوای کودکان و نوجوانانمان را داشتهباشیم.
مکانیزم تأثیرگذاری بازی نهنگ آبی بر کاربران کمسنوسال
بازی نهنگ آبی و چگونگی جذب مخاطب
نهنگ آبی 50 مرحله دارد؛ فرد از مرحله کشیدن یک نهنگ روی ساعد دست، بریدن بازو و زدن رگ تا سوگند خوردن برای یک نهنگ آبی اصیل بودن که عبور کند، برای تمام کردن بازی باید به یک بلندی برود و خودکشی کند! در ابتدای بازی، با هدف ایجاد هیجان و تحریک کنجکاوی، چندین بار از کاربر سوال میشود «مطمئنی که میخواهی وارد این بازی شوی و به این بازی ادامه دهی؟» و در ادامه تاکید میشود: «اگر شروع کردی، باید تا آخر بازی بروی». وقتی کاربر، شروع به بازی میکند، در مرحلهای از او خواسته میشود موقعیتیاب گوشی را روشن کند و برای آن دسته از کسانی که از این امکان گوشی آگاهی ندارند، گرفتن پیامهایی مثل «میدانم کجا هستی» و نام مکانهایی که فرد در آنجا حضور داشته است، ایجاد رعب و وحشت میکند. در ادامه، بازی مراحل عجیبی دارد که طی آن از کاربر انجام کارهای خطرناکی مثل کشیدن یک نهنگ آبی روی دست، خودزنی، حک شکل و شماره با چاقو بر ساعد، حاضر شدن در سازهها و بلندیهای خطرناک برای گرفتن عکس سلفی و بیدار شدن در ساعات نامعمول خواسته و تأکید می شود، باید از انجام این کارها، عکس بگیرد و ارسال کند. همچنین در میانه بازی پیامی با عنوان «اگر آماده تبدیل شدن به یک نهنگ آبی هستید روی پای خود کلمه "yes" را حک کنید و اگر آماده نیستید با بریدن چند جای بدنتان خود را تنبیه کنید» ارسال که مجوزی برای انجام مراحل هولناک بعدی میشود؛ مراحلی مثل تماشا کردن فیلمهای روان گردان و ترسناک در تمام روز، گوش دادن به موسیقیهای فرستاده شده، پاره کردن لب، انجام چندباره فشار نوک سوزن بر انگشت، تلقین بیماری، بالا رفتن از یک جرثقیل، صحبت با یک نهنگ دیگر در اسکایپ (بازیکنی که مثل تو بازی میکند) و در نهایت هم پیامی با این مضمون صادر میشود که با شما تماس میگیریم و زمان مرگتان را خواهیم گفت و شما هم باید آن را بپذیرید!
130 قربانی نهنگ قاتل از تمام دنیا
روسیه از کشورهایی است که بیشترین شرکت کننده در چالش نهنگ آبی را دارد. بعد از اینکه در سال 2016 یک روزنامهنگار مقالهای نوشت و بسیاری از قربانیان خودکشی را به این بازی مربوط دانست، توجه عمومی به این پدیده جلب شد و بسیاری از نوجوانان که چیزی از این چالش نشنیده بودند هم جذب آن شدند. به تازگی هم در این کشور، یک دختر 17 ساله به اتهام اینکه مغز متفکر بازی بوده و چندین نوجوان را وادار به خودکشی کرده، بازداشت شدهاست. «چالش نهنگ آبی» تاکنون بیش از 130 قربانی داشته و به کشورهای زیادی نفوذ کردهاست. مواردی از خودکشی یا اقدام به خودکشی در کشورهای آرژانتین، برزیل، چین، ایتالیا، عربستان سعودی، اسپانیا، آمریکا و ایران گزارش شدهاست. این بازی در هندوستان بیشترین تعداد خودکشی را دارد، به شکلی که پلیس هندوستان نصب و انتشار و حتی ذخیره فایل خام نصبی این بازی را جزو جرایم نرمافزاری اعلام کردهاست. این بازی، همچنین نگرانیهای شدیدی را در روسیه و اروپای غربی ایجاد کرده است. برزیلی ها در واکنش به این بازی، جنبشی به نام «نهنگ صورتی» ایجاد کردهاند که در آن به وظایف مثبتی که به زندگی بها میدهد و با افسردگی مبارزه میکند، تأکید شدهاست. شرکتهای اینترنتی چین هم گروههای مجازی مشکوک به دست داشتن در این بازی را مسدود میکنند. مقامات هندی هم از گوگل، فیس بوک و یاهو خواستهاند تمام لینکهایی که کاربران را به چالش نهنگ آبی هدایت میکند، حذف کنند. منابع: ویکی پدیا، ایسنا و نمناک
یادداشت تحلیلی یک روانشناس درباره چالش نهنگ آبی
نوجوانان، طعمهای برای بازی هولناک
مریم بابایی فرد، روانشناس و دانشآموخته دانشگاه خوارزمی، معتقد است «نهنگ آبی» بیش از همه، نوجوانان را بهدلیل اقتضائات خاص این دوره سنی تحت تأثیر قرار میدهد: «قبل از هر چیز، نکته حائز اهمیت این است که جامعه هدف این چالش، نوجوانان و جوانان کم سن و سال هستند. در واقع نوجوانان در این بازی، گروه آسیب پذیری به شمار میآیند. در دوره نوجوانی، فرد درگیر تغییرات شدید هورمونی است و به دنبال آن، تغییرات شناختی در او اتفاق میافتد. نوجوانان در این سن، درگیر شکل دادن شخصیت، هویت یابی (که بُعدی از شخصیت است) و چالشهای مربوط به آن هستند. همچنین در این دوران، نوجوانان تمایل شدیدی به تجربه مسائل مختلف دارند؛ تمایلی که در راستای هویتیابی آنهاست. این موضوع باعث میشود آنها ریسکپذیرتر شوند. حال، چالش نهنگ آبی با ارائه ماهیتی مرموز و در عین حال چالش برانگیز در نوجوانان، این میل به تجربه را تحریک میکند.»
50 مرحله خطرناک!
یکی دیگر از ویژگیهای دوران نوجوانی این است که ممکن است بعضی افراد در این دوره تا حدی منزوی و گوشهگیر شوند. همچنین ممکن است احساس پوچی و حالتهایی از افسردگی داشتهباشند. از طرفی نوجوانان در مرحلهای هستند که عزت نفس آنها در حال شکل گیری است. برای نوجوان آسیبپذیری که هنوز به ثبات مشخصی نرسیدهاست، انجام تکالیف طی 50 مرحله این بازی، میتواند تقویتکننده باشد و به نوعی مُهر تاییدی برای تقویت ارزشمندی و «اعتبار بخشی» به او شود. اعتبار بخشی در اصطلاح روانشناسی به معنای کسب جایگاه و ارزشمندی است، ارزشمندی که به رسمیت شناخته میشود. در واقع نوجوان با انجام هر مرحله با خود میگوید: «خیلی خوب، از پس آن برآمدم. هر کسی نمیتواند این کار را انجام دهد پس من توانمند و با کفایت هستم». در واقع این مراحل به نوعی ارزشمندی و کفایت نوجوان را به چالش میکشد.
درگیری هیجانی نوجوان
هیجان های شدید، باعث آشفتگی نوجوانان میشود؛ برای مثال خودزنی ها و بریدن قسمتی از اندامهای خود را که در چندین مرحله دستور آن داده میشود، در نظر بگیرید. احتمالا برای شما این سوال پیش میآید که چرا باید فرد به چنین عمل دردناکی اقدام کند؟ یکی از دلایل موجود در این زمینه، میتواند این باشد که با بریدن بدن و خودزنی، فرد به صورت بسیار کوتاه و آنی احساس سرخوشی و آرامش میکند که ناشی از ترشح «اندروفین »های طبیعی مغز است. این احساس سرخوشی برای فردی که هیجان ها و تلاطم بسیاری را تجربه میکند، می تواند راهبردی برای فرار از آن در نظر گرفته شود (چون این نوجوانان به طورمعمول راهبردهای مناسب برای مدیریت این تلاطم را نمیشناسند). تکرار این فرایند که باعث حساسیتزدایی از درد و خشونت درباره خود میشود، مسیر را برای رسیدن به خودکشی (که آخرین اقدام برای خودزنی و خود تخریبی است) هموار میکند.
توصیهای به نوجوانان
نوجوانی که خود را بشناسد و در واقع خودآگاهی داشتهباشد و بتواند هیجان های خود را مدیریت کند، قطعا نه تنها در دام چنین چالشهایی نمیافتد، بلکه میتواند زندگی سالم و شادابی داشتهباشد و در جهت توانمندیها و پرورش استعدادهای خود حرکت کند.
چند توصیه به کسانی که با افراد در معرض خودکشی در ارتباطاند
تقریبا70 درصد کسانی که اقدام به خودکشی میکنند قبل از اقدام، بهگونهای قصد خودشان را نشان میدهند. توجه به پیامها و نشانههای حاکی از این رفتار، میتواند در پیشگیری از یک اتفاق غیرقابل جبران، کمک کننده باشد. این نشانهها میتواند شامل احساس افسردگی همراه با احساس گناه و انتقاد از خود، خداحافظی کردن از دیگران و طلب بخشش، تغییرات رفتاری غیرعادی و چشمگیر مانند گوشهگیرشدن، بیانگیزگی یا شادی یکباره بعد از ناراحتی و افسردگی مدتدار باشد.
چه کار کنیم؟
از هر فرصتی استفاده کنید تا فردی که حس و حال خودکشی دارد، بتواند با کمک شما اندکی از بار مشکلاتش را زمین بگذارد و احساساتش را تخلیه کند. نیازی نیست زیاد صحبت کنید و بدانید که هیچ جمله یا کلمه معجزهگری نیست که حال طرف مقابلتان را یک باره خوب کند. چنان چه از صمیم قلب نگران باشید، از لحن صدا و طرز رفتارتان معلوم خواهد شد. به جای جر و بحث یا نصیحت کردن، صبور باشید، همدردی کنید و طرف مقابلتان را پس نزنید. احساساتش را درک و همدلیتان را ابراز کنید. در مرحله بعد با کمک خودش، راهحلهایی عقلانی و منطقی برای مشکلاتش پیدا کنید. حواستان باشد به هیچوجه به او وعده بیجا درباره بهتر شدن اوضاع و قول ناممکن برای حل کردن مشکلاتش ندهید. ضمن گفتوگو، بدون مبالغه و زیادهروی، به تواناییها، شایستگیها و ویژگیهای مثبت او اشاره کنید. اجازه بدهید احساس مهم و مفید بودن را تجربه کند. یک گام مهم دیگر در کمک به افراد در معرض خودکشی، کاهش تنش است. فضا را آرام و ایمن کنید و به فرد در مواجهه با دیگر تنشها و استرسهایش کمک کنید. با اینهمه، مهمترین و ضروریترین کاری که بعد از شناسایی علایم گفتهشده میتوان انجام داد، قطعا مراجعه به روانشناس است؛ حتی اگر به قیمت کاهش موقت اعتماد فرد در معرض خودکشی به شما تمام شود.
چه چیزهایی نگوییم؟
* «چطور میتوانی به خودکشی فکر کنی؟ زندگی تو تا این حد بد نیست.»؛ شاید زندگی فردی که قصد خودکشی دارد از بیرون خیلی بد به نظر نرسد اما درد زیر پوسته نهفتهاست.
* «تو نمیدانی اگر خودت را بکشی من نابود میشوم؟»؛ عزیز شما بهخودی خود حس بدی دارد. انباشتن بار گناه روی شانههایش به او احساس آرامش یا درک شدن نمیدهد.
* «خودکشی خودخواهی است.»؛ این جمله احساس گناه بیشتری را به او القا میکند. بسیاری از آدمهایی که به خودکشی فکر میکنند، تصور میکنند زنده ماندنشان باری به دوش خانوادهشان است. بنابراین صحبت از خودخواهی، جایی ندارد.
* «چیزهای زیادی داری که به خاطرشان زندگی کنی.»؛ در بعضی شرایط ممکن است این نوع جملات امیدوارکننده باشد اما برای بسیاری از آدمهایی که به خودکشی فکر میکنند، درک نشدن بسیار عمیقی را انتقال می دهد.
* «اوضاع میتوانست بدتر از این باشد.»؛ بله اوضاع میتوانست بدتر از این باشد اما دانستن آن هیچ امیدی را القا نمیکند. آدمهایی که به خودکشی فکر میکنند، اوضاعی را تجربه میکنند که ظاهرا غیرقابل تحمل است و مرگ را ترجیح می دهند.
* «آدمهای دیگر مشکلاتی بدتر از تو دارند و نمیخواهند بمیرند.»؛ آدمهایی که میخواهند بمیرند اغلب خودشان را با دیگران مقایسه میکنند و به این نتیجه میرسند. حتی ممکن است احساس نقص یا فروپاشی بکنند. مقایسه او با کسانی که بهتر با مشکلات کنار میآیند، ممکن است فقط حس محکوم کردن خود را در او تشدید کند.
سلامت آنلاین، وبسایت دانشگاه علوم پزشکی تهران و مجله بازده