نقاشی دیواری چیست؟
پرسههای واقعی و مجازی در کوچه و خیابان های شهرهای دنیا، نقاشی دیواری های زیادی پیش روی ما میآورد. از نقاشی دیواریهای پایتخت مان گرفته که تصاویری از وسایل نقلیه نوستالژیک، طبیعت رنگین و زیبا، پرتره شهدا و ایثارگران و... را به قاب چشم هایمان هدیه می کند تا دیوارهای دیگر نقاط جهان که با نقاشیهای چندهزار متری، رکوردشکنی شان در این زمینه، در گینس ثبت شده است. همه اینها آدم را کنجکاو میکند تا درباره نقاشی دیواری و جایگاهش در دنیای هنرهای تجسمی، بیشتر بداند. واژه نقاشیدیواری مدت زیادی نیست که در فرهنگهای ایتالیایی، انگلیسی، فرانسوی و آمریکای لاتین پیدا شده است. این اصطلاح در فرهنگ های گوناگون با اسامی مختلفی شناخته می شود. لغتنامه فرانسوی روبرت، نقاشی دیواری را چنین تعریف می کند: «به هر نوع نقاشی که مستقیم بر روی دیوارداخلی خانه یا دیوارهای شهر ترسیم یا در جای دیگری کار شود و سپس روی دیوار نصب شود، نقاشی دیواری گفته میشود و تفاوت عمده این نقاشی با نقاشی بوم روی سه پایه در آن است که نقاشی دیواری در تناسب با معماری و فضای اطراف خود تعریف می شود.»
قدمت نقاشیدیـواری به کی برمیگردد؟
اگر فکر میکنید نقاشی دیواری از آن دسته هنرهای نوظهور امروزی است، باید بدانید این هنر جزو ارزشمندترین و قدیمیترین هنرهای تاریخ بشریت است. در زمانهای دور که نه کاغذی بود و نه بومی، اولین نمونههای نقاشی دیواری در غارها و تمدنهای اولیه شکل گرفته است. سابقه نقاشی دیواری برمیگردد به هزاران سال پیش از میلاد مسیح. وقتی که بشر از موادی مانند گچ و خاکهای رنگین و زغال چوب برای تزیین دیوارهای غارها استفاده میکرده یا نقش حیواناتی را که برای احتیاجات خود شکار میکرده بر دیوارهای محل سکونتش مینگاشته. جالب توجهترین آثار نقاشی دیواری دنیا مربوط به دوره پارینه سنگی با قدمتی حدود 30 هزار سال در غارهای (آلتا میرا) واقع درشمال اسپانیا وغارهای (لاسکو) درجنوب فرانسه است. نقاشی دیواری در اروپا تا دوره رنسانس، عمدتا در خدمت مذهب بود و غالبا در کلیساها و مکانهای مذهبی کاربرد داشت.
نقاشی دیـواری، از کی وارد ایران شد؟
قدیمی ترین آثار نقاشی دیواری کشف شده در ایران مربوط به دوران نوسنگی – حدود هشت هزارسال قبل ازمیلاد – بوده که بر صخرههای غار «دوشه» و «دره میرملاس» درمنطقه کوهدشت لرستان است. این صخره نگارهها، صحنههای رزم و شکار با تیر و کمان و حیواناتی مانند اسب، بزکوهی و سگ را نشان میدهد که به شیوهای ابتدایی و با ترکیبات مواد رنگی قرمز، سیاه و کمی زرد توسط انسانهای غار نشین آن منطقه کار شده است. نقاشیهای پیدا شده در شهر سوخته سیستان و بلوچستان، نقاشیهای دیواری دوره صفویه، قاجاریه و دیوارنگارههای کاخ چهلستون یا عمارت عالی قاپو و... همه و همه حکایت از پیشینه غنی و عمیق ایران در زمینه نقاشی دیواری دارد.
نقاشی دیواری چه کاربردی دارد؟
با نقاشیهای دیواری و ایجاد آثار ماندگار بر دیوارهای شهر، علاوه بر ایجاد روحیه شادابی و سرزندگی، میتوان به پایهگذاری رفتارهای درست اجتماعی کمک کرد و با این ابزار موثر و کارآمد، همگام با زیباسازی فضای شهری، قدمی برای ترویج فرهنگ و هنر برداشت. هنرهای خیابانی، موزههایی در فضای باز شهری هستند که با دیدنشان، میتوانیم به دغدغههای مردم آن شهر پی ببریم و با تاریخ و فرهنگ و پیشینه و آداب و رسوم و حتی گرایش های سیاسی مردم آن منطقه از شهر یا کشور آشنا شویم. این هنر شیوهای برای ارسال پیامهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به شمار میرود؛ مثل اوایل انقلاب اسلامی که از نقاشی دیواری بر دیوارهای شهرهای ایران، برای هدایت افکار عمومی، استفاده بسیاری میشد.
دیوارنگاری یا گرافیتی چیست؟
گاهی وقتی از نقاشی دیواری صحبت میشود، ممکن است این هنر با طرحهای شعارگونه، آرمانگرایانه، نشانهها، نمادها، الگوها و کلمههایی که روی دیوارها و مکان های عمومی کار می شود و با نام «گرافیتی» یا نقاشیهای ممنوعه شناخته میشود، اشتباه گرفته شود. نقاشیهای ممنوعه که به طور معمول بی اجازه مسئولان شهرداری شهرها روی دیوارها کشیده میشود، گاهی برای لجبازی و دهنکجی نقاشان غیرحرفهای به حرفهای های دنیای نقاشی است و گاهی هم به لحاظ تکنیک و اجرا، آثار قابل توجهی است. بههرحال چه قوی و چه ضعیف، رسالت گرافیتی با نقاشی دیواری متفاوت است و بیش از این که به دنبال زیباسازی شهر باشد، به دنبال هدیه یک زاویه دید و دیدگاه جدید درباره مسائل مختلف فردی و اجتماعی به مخاطبش است.
نقاشیدیواری، باید چه ویژگیهایی داشته باشد؟
* مواد و مصالح اثر دیواری باید متناسب با مواد و مصالح بستر دیوار باشد. از آنجا که مواد و مصالح به کار رفته در دیوار به تناسب امکانات، آب و هوا و فرهنگهای گوناگون متفاوت است باید خاصیت اثرپذیری آن در نظر گرفته شود.
* ماندگاری اثر دیواری خیلی مهم است که باید به تناسب عمر دیوار، ارزیابی و پیشبینی شود. انتخاب مواد و مصالح برای طول ماندگاری اثر با توجه به موضوع و کاربرد سوژه و علایق ساکنان، میتواند متفاوت باشد.
* اثر دیواری باید همسو با حال و هوای مخاطب باشد و با عوامل محیط پیرامون، بافت و نمای ساختمانهای مجاور و نسبت موضوعی نقاشی با سلیقه مردم آن منطقه، سازگاری داشته باشد. از آنجا که دیوار جزئی از بنا و محیط محسوب میشود، لازم است ترکیب نقاشی دیواری، معماری و محیط در یک هارمونی مناسب قرار بگیرد تا نقاشی با فرهنگ حاکم بر فضای جامعه، همخوانی داشته باشد. آثار دیواری چون «شام آخر» اثر «لئوناردو داوینچی»، «مدرسه آتن» اثر «رافائل» و «رویای بعد از ظهر یک شنبه در پارک آلامادا» را میتوان مصادیقی از توجه هنرمندان به این ویژگی دانست. موضوعات نقاشیها باید موجب زیبایی شهر و ایجاد نشاط در شهروندان شود.
منابع: مقاله «بررسی ویژگیهای نقاشی دیواری» دکتر اصغر کفشچیان - جام جم آنلاین