پسری 19 ساله ام که همیشه توی خیالات سیر می کنم، وقتی فیلمی می بینم یا کتابی می خوانم، خودم را به جای شخصیت اصلی می گذارم و مدت ها شبیه به او، زندگی می کنم یا در خیالاتم مثل او می شوم. دوستانم به من می گویند قوه تخیل خوبی دارم اما پدر و مادرم می گویند همیشه توی هپروتم و در آینده دچار مشکل می شوم. در ضمن سال اول دانشگاه هستم و هیچ مشکل خاصی هم ندارم.
امین طهماسبی؛ روان شناس بالینی از دانشگاه شهید بهشتی
خیال پردازی(خیال بافی) خصوصیتی است که تقریبا همه انسان ها آن را تجربه می کنند، با این حال خیال پردازی یک ویژگی نسبی است یعنی میزان استفاده از آن در افراد گوناگون متفاوت است. بعضی از افراد مانند نویسندگان، شاعران و نقاشان بسیار از آن استفاده می کنند در مقابل افرادی هم از عالم خیال، گریزان هستند و زندگی در دنیای واقعی را ترجیح می دهند.
فواید خیال پردازی
به طور کلی خیال بافی، جدا شدن موقتی ذهن فرد از محیط اطراف و راهکار مفیدی برای جلوگیری از اضطراب و استرس دنیای واقعی است. به این صورت که فرد با خیال بافی از ناکامی ها و شکست های دنیای واقعی فرار می کند و در دنیای خیال آن ها را برآورده می سازد؛ بنابراین خیال پردازی می تواند فوایدی داشته باشد مانند ایجاد تفکر خلاق ؛ همان طور که گفتیم هنرمندان با استفاده از آن دست به آفرینش های هنری می زنند. از این رو در صورتی که بتوان با آگاهی خیال پردازی کرد و فرد بداند آن چه خیال بافی می کند «واقعیت بیرونی ندارد»، «زمان زیادی از او نمی گیرد» و «در عملکرد روزانه فرد خللی وارد نمی کند»، مشکلی ایجاد نمی شود.
عوامل زمینه ای خیال بافی
عوامل زمینه ای بسیار زیادی وجود دارد که می تواند موجب خیال بافی افراد شود؛ از مهم ترین آن ها می توان به انزوای اجتماعی و تنهایی فرد (افراد تنها بیشتر خیال بافی می کنند) و همچنین اعتماد به نفس پایین اشاره کرد، چون ممکن است فرد خیال باف شرایط و ویژگی های خود را باارزش نداند و به خیال بافی درباره ویژگی های منحصربه فرد قهرمانان داستان ها و فیلم ها بپردازد. کاهش افکار خیال پردازانه برای افراد، بسیار مشکل است به دلیل این که زندگی در این دنیای رویایی ، از زندگی در دنیای واقعی که به طورطبیعی برای رسیدن به اهداف نیازمند تلاش و استقامت است، بسیار خشنودکننده تر است و با پناه بردن به عالم خیال، استرس های فرد به سرعت کاهش می یابد. این عوامل باعث می شود جلوگیری از خیال بافی و کاهش آن برای شما مشکل باشد.
راهبردهای اجرایی
با این حال راهبردهای زیر می تواند در کاهش افکار خیال پردازانه به شما کمک کند:
مزایا و معایب خیال پردازی را بنویسید: در اولین گام باید بدانیم این خصوصیت چه تاثیری بر زندگی ما گذاشته است، از این رو مزایا و معایب آن را یادداشت کنید؛ برای مثال از مزایای خیال پردازی می توان کاهش اضطراب را نام برد و از معایب آن می توان به از دست دادن تمرکز در مواقعی که به آن احتیاج داریم اشاره کرد. همین نگرانی خانواده تان درباره شما می تواند یکی دیگر از معایب آن باشد.
زمان های معینی به خیال پردازی هایتان اختصاص دهید: در طول روز زمان ویژه ای را به فکر کردن درباره مسائل و خیالاتی که به صورت خودکار به ذهن شما خطور می کند و تمرکزتان را به هم می زند اختصاص دهید؛ برای مثال، ساعت 1:30 تا 2بعد از ظهر و ساعت 8:30 شب تا 9 شب را برای این گونه افکار تعیین کنید. پس هدف این راهبرد، کنترل بیشتر بر خیال بافی است که موفقیت بزرگی است.
موقعیت ها و زمان هایی را که به خیال بافی می پردازید، پیش بینی کنید: احتمالا به مرور زمان متوجه شده اید در مکان ها یا زمان های به خصوصی، بیشتر خیال بافی می کنید؛ برای مثال یک روز خسته کننده، گوش کردن به موسیقی یا همان طور که گفتید، داستان ها و فیلم های قهرمان محور ممکن است تمایل شما به خیال بافی را افزایش دهد. «برای این موقعیت ها یک فعالیت جایگزین مناسب پیدا کنید»، فعلا که در مرحله کنترل این افکار هستید، بهتر است گوش کردن به موسیقی، شنیدن داستان و تماشای فیلم ها را کاهش دهید، تفریح با دوستان ممکن است جایگزین خوبی برای این فعالیت ها باشد.
روابط اجتماعی خود را افزایش دهید: حضور بیشتر شما در کنار دوستان یا عزیزانتان، تنهایی شما را کاهش می دهد و در نتیجه خیال بافی شما را کم می کند. از طرفی، همین حمایت اجتماعی که از دوستانتان می گیرید باعث می شود بسیاری از استرس های شما به نحو بسیار سازگارانه تری کاهش یابد و دیگر به استفاده از خیال بافی به عنوان یک راهبرد ضد استرس نیازی نداشته باشید.
اعتماد به نفس خود را تقویت کنید: بیشتر افراد در زندگی واقعی به موفقیت ها و ارزش هایی دست یافته اند. برای افزایش اعتماد به نفس کارهایی که به درستی انجام داده اید و موفقیت هایتان را به یاد بیاورید؛ برای مثال همین قبولی در دانشگاه یکی از موفقیت های بزرگ هر شخصی است. از طرفی، برای موفق شدن و پیگیری ارزش هایمان نیاز داریم با زندگی حقیقی و محیط اطرافمان ارتباط داشته باشیم در حالی که خیال بافی موجب شکست بیشتر و کاهش اعتماد به نفس مان می شود و کاهش اعتماد به نفس نیز خیال بافی را افزایش می دهد که این امر یک حلقه معیوب به وجود می آورد.