مهین رمضانی- رابطه ای که بین پزشک و بیمار شکل می گیرد، علاوه بر جنبه های اخلاقی و لزوم رعایت شئون انسانی و متعالی اسلامی، به نظامی توانمند در حوزه قانون گذاری نیاز دارد تا با توجه به حجم گسترده اطلاعات، تنوع تخصص ها، گوناگونی بیماری ها، تعداد زیاد بیماران و از طرفی گستردگی فعالیت و مسئولیت پزشکان به مسائل  مختلف از جنبه های گوناگون رسیدگی شود. ناگفته پیداست که وقتی از حقوق و وظایف متقابل سخن به میان می آید، هر یک از طرفین مسئولیتی خاص بر عهده دارد. بنابراین بیمار در مقابل پزشک خود وظایفی بر عهده دارد از جمله رعایت اخلاق، ادب و اعتماد به وی، دادن اطلاعات کامل و شرح بیماری و به کار بستن دستورات درمانی. اگر چه برای درمان بیماری، بیمار و پزشک در کنار هم قرار دارند اما در این میان، موضوعاتی مانند اخلاق پزشکی و حقوق متقابل پزشک و بیمار مطرح می شود. به دلیل اهمیت این موضوع و آگاهی جامعه دلسوز و  پرتلاش پزشکی و بیماران و دردمندان که دست دعا به درگاه خداوند و چشم امید به دستان پر توان پزشکان دارند در پرونده امروز به بخشی از این  وظایف متقابل (که بیشتر وظایف جامعه پزشکی است) می پردازیم. به همین منظور به سراغ دکتر علی اصغر یار محمدی  استاد دانشگاه رفتیم تا در این گفت وگو از زبان عضوی از جامعه پزشکی، به بررسی بخشی از زوایای این موضوع که بدون شک پاسداشت  ارزش های انسانی است، بپردازیم. به همه پزشکان دلسوز و خستگی ناپذیر خداقوت می گوییم و برای همه بیماران، تندرستی وشفای عاجل آرزومندیم و....

مسائل حقوقی بیماران و پزشکان در چند حوزه بررسی می شود؛ به اعتقاد دکتر علی اصغر یار محمدی استاد اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و معاون آموزش و پژوهش سازمان نظام پزشکی مشهد، این حقوق دوطرفه است و مهم ترین موضوع حقوق متقابل، رعایت حقوق بیماران است که در تمام دنیا مورد توجه ویژه قرارمی گیرد. این حقوق در کشور ما در 3 جنبه حقوق شرعی، قانونی و انسانی است و آحاد مردم و جامعه پزشکی باید درچارچوب خاص، این حقوق را رعایت کنند. در ادامه صحبت های وی را در این زمینه می خوانید.
پاسداشت حقوق بیماران
در زمینه حقوقی که جنبه قانونی هم پیدا می کند، باید به دودسته قوانین اشاره کرد. یکی قوانینی که در مجلس تصویب می شود. دیگری نظامات حکومتی است که از طرف بالاترین دستگاه مسئول کشور یعنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان نظام پزشکی به صورت بخشنامه ها و دستورالعمل های مربوط صادر می شود و رعایت آن الزامی است. به عنوان مثال در کشور ما وازکتومی (بستن لوله ها در مردان) از طرف وزارت بهداشت و درمان ممنوع اعلام شده است. هرچند این شیوه در دنیا ممنوعیتی ندارد اما پزشکان ما (حتی در صورت تقاضای بیمار ) ملزم به رعایت دستورالعمل تصویب شده در کشور خود هستند. وی با اشاره به این که، دستورالعمل های وزارت بهداشت با قوانین مجلس منافاتی ندارد، می افزاید: در کنار این قوانین دستورالعمل های جهانی هم که بر اساس آخرین دستاوردهای علمی است باید اجرا شود، این قوانین ممکن است سال به سال تغییرکند و دانش آموختگان رشته های پزشکی باید از آن اطلاع داشته باشند زیرا درمان ها باید بر اساس بهترین وبه روز ترین شیوه ها انجام شود تا جامعه پزشکی ما مورد انتقاد جامعه پزشکی جهانی قرار نگیرد. از طرفی پزشکان همان گونه که برای کسب اطلاعات علمی روز و بازآموزی آن تلاش می کنند، در زمینه حقوق انسانی نیز وظایف مهمی برعهده دارند. ما به عنوان جامعه پزشکی وظیفه داریم درمان بیماران را به پرداخت هزینه منوط نکنیم. پزشک وظیفه شناس نباید در درمان بیمار نیازمند و غیر نیازمند تفاوتی قائل شود.   دکتر یار محمدی  به 3 اصل مهم  جامعه پزشکان برای حفظ امنیت بیماران اشاره می کند که به ترتیب اولویت عبارت است از:
حفظ ناموس مردم (که هم شامل بیمار زن وهم مرد می شود)
حفظ جان مردم
حفظ مال مردم
بیمار چه زن و چه مرد باید مطمئن باشد که در محیط درمانی  از سه امنیت یادشده برخوردار است.
حقوق جامعه پزشکی
حقوق جامعه پزشکی نیز تعریف و شناخته شده است و به دو بخش تقسیم می شود. مسائل مالی و دیگر شکایاتی که به علت عوارضی ناشی از مداخلات درمانی پیش می آید و مداخلات درمانی هم به دو دسته طبی وجراحی تقسیم می شود. در مورد دستمزدها که به طور معمول شورای عالی بیمه آن را تعیین و توسط بخشنامه های وزارت بهداشت جنبه قانونی پیدا می کند و حداکثر دستمزد ها برابر آن  است. استاد قدیمی دانشگاه علوم پزشکی با تاکید بر این که:  هرگز نباید هیچ بیماری به دلیل نداشتن پول از نعمت درمان محروم شود، می افزاید: با این که پزشک باید دستمزد خود را دریافت کند اما وظیفه آحاد جامعه پزشکی است که هرطور می توانند مشکل بیمار را برطرف کنند. در هرشرایطی حتی با کمک گرفتن از سازمان های خیریه، مددکاری بیمارستان، مردم و حتی توسط خود پزشک باید درمان بیماران پیگیری شود. او می گوید: ما باید دستمزد متعارف خود را بگیریم اما اگر کسی پول نداشت و حتی نتوانست همین مبلغ تعیین شده توسط شورای عالی بیمه و وزارت بهداشت را هم پرداخت کند، نباید از درمان محروم شود یا درمانش به تعویق بیفتد و هیچ فرقی بین بیمار زن، مرد، پیر، جوان، سیاه، سفید، ایرانی، غیرایرانی و... وجود ندارد و پزشک باید برای  درمان بیمار هر چه در توان دارد، به کار گیرد.
عوارض و فوریت های پزشکی
درباره بخش بعدی که عبارت است از عوارض ناشی از مداخلات پزشکی باید گفت پزشکان از طریق جدیدترین روش های علمی و تجهیزات پزشکی، برای بهبود بیمار خود تلاش می کنند اما نباید از یک نکته غافل شد و آن عوارض بیماری و شیوه های درمانی است که از آن تحت عنوان complications یاد می شود. عوارض درمان جزو چالش های اساسی جامعه پزشکی است، عوارض یعنی پیامدهایی که به دنبال درمان های طبی و جراحی ایجاد می شود و طبیب در ایجاد آن هیچ نقشی ندارد. به عنوان مثال یکی از عوارض جراحی پروستات ناباروری و اختلالات جنسی است و این عارضه شناخته شده است. در این موارد عوارض به مریض گفته می شود و برگه رضایت دریافت می شود. در این شرایط حتی  اگر مرگ جزو عوارض درمان باشد، طبیب ضامن نیست. در مورد اعمال انتخابی درمان هم ممکن است عارضه ای پیش آید، که بیمار با آگاهی از آن برگه رضایت را پر می کند و دکتر در مقابل عوارض اتفاق افتاده ضامن نیست. البته باید گفت در چند موردبرای گرفتن رضایت استثنا وجود دارد؛ در مورد صغیر، سفیه، مجنون و کسانی که رشید نیستند باید از ولی قهری یا پدر بزرگ پدری، وکیل یا وصی وقیم قانونی یا در صورت عدم دسترسی به آن ها از دادستان محل که اختیارچنین کاری  را دارد اجازه گرفت.
خدمات اورژانسی چیست و چه شرایطی دارد؟
در ابتدا باید شرایط اورژانس را تعریف کرد؛ به کلیه اقدامات پزشکی مورد نیاز بیمار اورژانسی که چنانچه انجام نشود به نقص عضو دائم یا تلف شدن وی ( مرگ) منجر شود اورژانس گویند در این شرایط رضایت شرط نیست و پزشک در مقابل عوارض ضامن نیست و باید هر اقدامی را لازم می داند، انجام دهد. در غیر این صورت پزشک مسئول است. به عنوان مثال در اثر تصادف کودکی دچار خون ریزی شده است و وی را به بیمارستان آورده اند و پدر و مادر همراه او نیست، در این شرایط پزشک  نمی تواند منتظر رضایت والدین کودک بماند بلکه باید  خونریزی وی را کنترل کند. بنابراین در زمان وضعیت اورژانسی رضایت شرط نیست وطبیب موظف است هر اقدامی  را لازم می داند انجام دهد، مگر این که همراهان (صاحبان) مریض در محل باشند و به پزشک اجازه کارندهند. در این شرایط همراهان  باید با اعلام رضایت کتبی مریض را با خود ببرند، زیرا اگر بیمار را منتقل نکنند پزشک مسئول است. اگر چه از پزشک انتظار می رود که تمام سعی وتلاش خود را برای مداوای بیماران به کار گیرد اما نباید جامعه پزشکی را تحت فشار قرارداد که پزشک از بیم  شکایت، از پذیرش بیمار پر خطر امتناع کند. هر درمان عوارضی دارد که  پزشک در ایجاد آن نقشی ندارد اما اگر قرار باشد نسبت به عوارض دائما به جامعه پزشکی  ایراد گرفت کار درمان مردم  به ویژه بیماران با خطر بالا به زمین می ماند.اگر قرار باشد پزشک به نهادها وسازمان های مختلف در خصوص عوارض پیش آمده اقدامات علمی خود جوابگو باشد، علاوه برمعطل ماندن کار درمان بیماران، انگیزه خود را برای خدمت از دست می دهد.

بیماری که برای درمان به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه می کند اگر چه ممکن است درد زیادی را تحمل کند اما یک سری وظایفی در قبال پزشک یا پزشکان معالج دارد که هم وی و هم  همراهان وی ملزم به رعایت آن هستند؛ مثل رعایت نوبت مراجعه، رعایت ادب و توجه به توصیه های پزشک و کادر درمانی که مهم ترین گام برای بهبود ودرمان بیماری است و در این زمینه همراه بیمار بسیار کمک کننده است.
از دیگر مسئولیت های بیماران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
احترام به اصول اخلاقی، اسلامی وانسانی
برخورد مناسب با کارکنان مرکز درمانی و پزشک معالج
رعایت قوانین مرکز درمانی وپزشک معالج در زمینه  دستورالعمل های غذایی و دارویی و پیگیری آن ها
پذیرفتن اولویت ارائه خدمات درمانی با موارد اورژانسی
اجتناب از به همراه آوردن اشیای قیمتی، پول زیاد، طلا و جواهر به مطب پزشک
در صورت بستری شدن، رعایت مقررات ایمنی بیمارستان و استفاده بهینه از اموال و تجهیزات پزشکی
آگاهی از تعرفه خدمات درمانی و تضمین پرداخت هزینه ها در بدو پذیرش
 

در تکمیل نکاتی که در گفت وگوی این پرونده خواهید خواند، به موارد دیگری می توان اشاره کرد:
رازدار بیماران
 با توجه به این که بیمار با درد ورنج به سراغ پزشک می رود و درمانش را پیگیری می کند، تمام اطلاعات خود را  باید صادقانه در اختیار پزشک معالج قرار دهد. پزشک علاوه بر تخصص و مهارت در درمان باید ویژگی های دیگری نیز داشته باشد که در ادامه به بخشی از آن اشاره می کنیم: بر اساس دستورات و تعالیم دین مبین اسلام وقتی رازی با فرد مسلمان در میان گذاشته  می شود، آن فرد لازم است نگهبان آن راز باشد و از آن همچون «امانت» پاسداری کند و تحت هیچ شرایطی در حفظ و نگهداری این امانت خیانت نکند. رازداری یکی از محاسن اخلاقی است و افشای اسرار دیگران به هر طریقی که باشد امری قبیح و ناپسند است. اخلاق پزشکی ایجاب می‌کند تمام اطلاعاتی که بیمار برای بیان بیماری خود اظهار می کند یا اطلاعاتی که در هنگام معاینه بیمار به دست می‌آید، نزد پزشک محفوظ بماند و هیچ گاه اقدام به افشای اسرار بیمار نزد کسی نکند. پزشک اطلاعات مربوط به بیمار را باید صرفا در اختیار خود بیمار یا ولی قهری یا قانونی او قراردهد نه کس دیگر.
رعایت شئون پزشکی
با توجه به جایگاه والای پزشکی در جوامع و فرهنگ‌های بشری، پزشکان باید موازین اخلاقی و هنجارهای جامعه را رعایت کنند بنابراین در مواجهه با بیمار رعایت تمام موازین اخلاقی، از جمله احترام به حقوق بیمار ضروری است. به گزارش خبرنگار حقوقی ایرنا، پزشکان باید از ارتکاب تخلفات و جرایمی که جنبه کیفری و عمومی دارد و حرمت جامعه پزشکی را زیر سوال می‌برد، خودداری کنند.
پرهیز از تبلیغات گمراه کننده
جذب بیمار برخلاف شئون حرفه پزشکی و همچنین هر نوع تبلیغ گمراه کننده از طریق رسانه‌های جمعی اگر خلاف ضوابط نظام پزشکی باشد، ممنوع است. گاهی پزشکان در تبلیغات خود در مجلات و روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌های جمعی با چاپ عکس‌هایی خلاف واقع در صدد جذب بیمار هستند. در این موارد بیمار پس از انجام عمل و نرسیدن به نتیجه مطلوب شاکی می شود و در صدد شکایت از پزشک بر می‌آید. تبلیغات گمراه کننده و دادن وعده‌های واهی و اغراق آمیز مثل بلند کردن قد افراد بالغ، ارائه نمونه‌های درمان شده قبلی مثلا در زمینه پوست و مو یا جراحی بینی که اساسا غیر واقعی و واهی باشد خلاف شئون پزشکی و بنابر ماده 14 آیین نامه انتظامی نظام پزشکی ممنوع است.
 

در قسمت های دیگر این پرونده به حقوق متقابل بیمار و پزشک اشاره شد اما در این بین، بیمار نباید گمان کند که فقط خودش بیمار شده است و فقط دردی که او می کشد، امان انسان را می برد بلکه باید توجه داشته باشد که بقیه بیمارها هم شرایط خاص خودشان را دارند و احتمالا درد آن ها هم طاقت فرساست و صبرشان را به شدت کاهش داده است. در ادامه به چند مورد از حقوق بیمار در حق بیمار که کمتر به آن توجه می شود، اشاره می کنیم.
مراجعه نکردن بی دلیل به دکتر متخصص/ بعضی ها برای هر بیماری مثلا یک سرماخوردگی ساده که هیچ علامت خطرناکی ندارد، به یکی از بهترین پزشکان متخصص منطقه زندگی شان مراجعه می کنند و از او وقت می گیرند، غافل از این که شاید همان چند دقیقه ای که وقت دکتر را می گیرند، مانع ویزیت بیماری شود که به شدت به نظر دکتر متخصص نیاز دارد.
شرط و شروط حضور کودکان در مطب/ بعضی افراد فرزندان خردسالشان را با خودشان به مطب دکترها می برند. در این بین چند نکته قابل تامل می باشد. اگر فرزند مریض باشد، بهتر است تا حدودی او را از لحاظ روانی برای مراجعه به دکتر آماده کنید یا برای او چندتا اسباب بازی بردارید تا در مطب، سر و صدا راه نیندازد و اعصاب بقیه بیماران را خرد نکند. در این بین واضح است که اگر کودک بیمار نیست، حتی الامکان نباید کودک را با خود به مطب دکتر برد و مزاحم بیماران دیگر شد.
نگرفتن بی جای وقت دکتر/ گرفتن بی جای وقت دکتر هم از دیگر اشتباهات بعضی بیماران است که حق بیماران دیگر را تضییع می کنند. به طور مثال بعضی بیماران بعد از ویزیت دکتر، اصرار برای نوشتن بعضی داروهای خاص می کنند در حالی که به تشخیص دکتر نیازی به آن دارو نیست. بنابراین هم وقت دکتر را می گیرند که باید برای او توضیحاتی ارائه دهد و هم وقت بیماران دیگر. البته نمونه هایی هم دیده شده که بیمار یا همراهش در اتاق دکتر به تماس تلفنی پاسخ می دهند که علاوه بر گرفتن وقت دکتر، تمرکز او را هم به هم می زند.
تقدیم نوبت به بیماری که مریض تر است/ بعضی مواقع و در صف دکتر شاهد هستیم که وضعیت بیماری که هنوز نوبتش نشده است، بسیار نامناسب است و این امکان برای ما وجود دارد تا دقایقی دیرتر ویزیت شویم. در این بین هم توصیه می شود که با برانگیختن احساس همنوع دوستی مان، نوبتمان را به بیماری بدهیم که تحمل شرایط برای او غیرممکن یا بسیار سخت است.